Οι ήρωες του αλβανικού μετώπου και της εθνικής αντίστασης εξοντώνονται σε φυλακές και εξορίες

Ελένη Νικολαΐδου*

Οι θυσίες του ελληνικού λαού για ελευθερία είναι αδιαμφισβήτητες. Η δεκαετία του '40 περιλαμβάνει τέσσερις βασικούς ιστορικούς σταθμούς:

• Το αλβανικό μέτωπο.
• Την αντίσταση στους κατακτητές με ΕΑΜ ΕΛΑΣ.
• Τα Δεκεμβριανά. Επιτυχής προσπάθεια επιβολής των Άγγλων στην Ελλάδα.
• Τον εμφύλιο πόλεμο.

Μέσα σε δέκα χρόνια αυτά τα γεγονότα ήταν ικανά να διαλύσουν τη μικρή, ήδη φτωχή και πεινασμένη χώρα. 

Μετά την αποχώρηση από την Ελλάδα των χιτλερικών ναζιστικών ορδών, οι Άγγλοι διεκδίκησαν τον έλεγχο της χώρας. Η στρατιωτική επέμβασή τους (τα γνωστά Δεκεμβριανά) οδήγησαν σε ένα πογκρόμ κατά εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων και φυσικά στον εμφύλιο πόλεμο. Με το τέλος του εμφυλίου πολέμου, όπως ίσως περίμεναν κάποιοι, δεν γαλήνεψε ο τόπος. Το αντίθετο. Η ομαλότητα, οι ελεύθερα εκφρασμένες ιδέες, η πολιτική αντιπαράθεση τέθηκαν σε απαγόρευση.

Ακολούθησε η κόλαση των στρατοδικείων, της Μακρονήσου, των μαζικών εκτελέσεων.

Καλλιεργήθηκε το μίσος, η αστυνομική ασυδοσία, η διοικητική αυθαιρεσία και δέκα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου οι φυλακές ήταν γεμάτες από πολιτικούς κρατούμενους. Με πρόσχημα την «έκτακτη» ανάγκη ξέθαψαν το μεταξικό νόμο 375/1936, κατόρθωσαν να σκοτώσουν ανθρώπους, να τους εξοντώσουν, να παίξουν με τη ζωή τους.

Οι φυλακές γέμισαν, οι πολιτικοί κρατούμενοι βασανίστηκαν, πέθαναν -όσοι είχαν αντίθετη πολιτική άποψη με το καθεστώς. Τα ξερονήσια, οι φυλακές γέμισαν.

Ίσως δεν είναι ώρα να απαριθμήσουμε τα μνήματα, κάποτε όμως κι αυτό πρέπει να γίνει. Να καταγραφεί η κάθε ιστορία ξεχωριστά, του κάθε ανθρώπου που υπέστη εγκληματική μεταχείριση γιατί είχε αντίθετη πολιτική άποψη στη χώρα μας.

Θα αναφερθούμε σε μερικές περιπτώσεις που αντανακλούν πώς ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα δέκα χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου.

Πώς μεταχειρίζονταν το πολιτικό σύστημα τους χιλιάδες «ηττημένους»

Με στοιχεία από την «Επιτροπή Ελλήνων Πολιτικών Προσφύγων για τη σωτηρία του Μανώλη Γλέζου» για τους ζωντανούς των φυλακών και των στρατοπέδων το 1959, ξεκινάμε μία περιοδολόγηση των χιλιάδων έγκλειστων Ελλήνων. Ανάμεσά τους ανάπηροι πολέμου και βασανισμένοι από τους Ναζί κατακτητές. Μόνο το 1959, 1.200 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης βρίσκονται στα ελληνικά κάτεργα, πίσω από τα σίδερα της φυλακής.

Θρυλικοί ήρωες όπως:

Ο Δημ. Τάσος Μπουκουβάλας, που το καλοκαίρι του 1944 έδωσε και κέρδισε τη μάχη της σοδειάς στερώντας από τη γερμανική πολεμική μηχανή το στάρι της Θεσσαλίας.

Ο Νίκανδρος Κεπέσης που έσωσε το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής και το λιμάνι του Πειραιά από τις ανατινάξεις που είχαν ετοιμάσει οι Γερμανοί στην υποχώρησή τους.

Ο Γιάννης Γραμματικάκης - Αστραπόγιαννος, που ανδραγάθησε στη μάχη του Γεραλιού, στο Λογγάκι και στην κατάληψη του οχυρού του Βουρλιά που το προόριζαν οι Γερμανοί για αντίσταση ενάντια στη συμμαχική απόβαση.

Ο Ναπολέων Παπαγιαννόπουλος που τιμήθηκε από το στρατάρχη Αλεξάντερ "διότι δια των προσπαθειών του εβοηθήθη μεγάλως η απελευθέρωσις της Ελλάδος και ο όλος σκοπός δια τον οποίον μάχονται τα ελεύθερα έθνη"

Τέτοιοι ήταν οι 1.200 το 1959.

Ας δούμε κι άλλους...

Ο Κ.Γκοσιούλας στήθηκε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών το Φεβρουάριο του 1944 στη θέση Στρατώνες των Πατρών, μαζί με άλλους. Οι Γερμανοί τους εκτέλεσαν, δεν πρόλαβαν όμως να τους θάψουν λόγω έκτακτου γεγονότος. Τους εκτελεσθέντες βρήκαν πατριώτες και άρχισαν να τους θάβουν. Τότε κατάλαβαν πως ο Κ.Γκοσιούλας ζούσε ακόμη. Είχε δύο τραύματα το ένα κάτω από το αριστερό μάτι με έξοδο στο πτερύγιο του δεξιού αυτιού, και το άλλο στο δεξιό στήθος, διαμπερές θωρακικό. Και αυτός εξορία, και αυτός σε φυλακή το 1959.

Σωτήρης Κάπος, 56 χρονών το 1959. Στην Κατοχή οι Γερμανοί είχαν την περίφημη "κλούβα" που την τοποθετούσαν μεγάτη ανθρώπους μπροστά στα τρένα για να μην τα ανατινάξουν οι αντάρτες. Σε μία τέτοια κλούβα ήταν και ο Σωτήρης Κάπος. Η κλούβα ανατινάχθηκε και από τους τριάντα που ήταν μέσα, δύο σώθηκαν, ο ένας ήταν αυτός. Με το ένα πόδι κομμένο από το μηρό σύρθηκε στις φυλακές. Τον Ιανουάριο του 1958 εξορίστηκε στον Άη Στράτη, ήδη βαριά άρρωστος. Ο Ερυθρός Σταυρός τον έστειλε στην Αθήνα σε νοσοκομείο αλλά οι αρμόδιοι του στρατοπέδου τον ξανάφεραν στην εξορία. Νοέμβρης 1958. Ξανά στην Αθήνα στη "Σωτηρία". Πέντε μέρες πριν να πεθάνει του κοινοποιήθηκε πως μεταφέρεται εκ νέου στον Άη Στράτη. 

Ας δούμε κι άλλους...

Μαρτυρίες

-Πάσχω από πνευμονική φυματίωση, από φυματιώδη επιδυμίτιδα, από βρογχικόν άσθμα, από σπονδυλοαρθρίτιδα, από σοβαράς μορφής νευροπάθεια, όλες μου οι παθήσεις έχουν διαπιστωθεί και από τους γιατρούς των φυλακών, αλλά δεν μπόρεσα να εισαχθώ σε νοσοκομείο έστω και στο νοσοκομείο κρατουμένων Άγιος Παύλος.

-Πάσχουμε από διαβήτη. Ο γιατρός των φυλακών διέταξε να μας χορηγείται ειδικό συσσίτιο. Η διεύθυνση των φυλακών αρνείται. Θα πεθάνουμε

-Προ ημερών μετήχθην για να εισαχθώ και νοσηλευθώ στο νοσοκομείο κρατουμένων Άγιος Παύλος, διότι πάσχω από σοβαρότατες παθήσεις, ήτοι από νόσο του Paget, φυματίωση, επιδιδυμίτιδα και βρογχικό άσθμα. Πλην όμως με μετήγαγαν εκτάκτως στις φυλακές Αμφίσσης, χωρίς καμία δικαιολογία.

-Είχαμε μεταχθεί από τον Άγιο Ευστράτιο με εισιτήρια εισαγωγής στο Αιγινήτειο νοσοκομείο. Αφού ταλαιπωρηθήκαμε αρκετό χρονικό διάστημα στα ανθυγιεινά κρατητήρια του Τμήματος Μεταγωγών, επαναμεταγόμεθα στον Άγιο Ευστράτιο

Ανάμεσα στους πολιτικούς φυλακισμένους δεν υπήρχε ούτε ένας υγιής.

Αναφορά από έγγραφο για το στρατόπεδο εξορίστων στον Άγιο Ευστράτιο:

«Πρόσφατος εξέτασις των εξορίστων Αγίου Ευστρατίου υπό του εν τω στρατοπέδω ιατρού Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού παρουσιάζει την εξής νοσηρότητα: Επί 430 εξορίστων με πολλαπλάς παθήσεις ευρέθησαν: Φυματικοί 240, οφθαλμοπαθείς 252, καρδιοπαθείς 189, νευροπαθείς 168, παθήσεις είπατος, χολής, σπληνός 144, αμυγδαλοπαθείς 165, αιμορροϊδες σοβαράς μορφής 107, παθήσεις ουροποιητικού συστήματος 102, φυματιωδής επιδιδυμίτις 15, σακχαροδιαβητικοί 15, ανάπηροι 10».

Ας δούμε κι άλλους...

Ασθενείς Κοντζεγκιούλης, Μαραγκός, Χατζηκωνσταντίνου, Τσιότσιος, Παπαβούλτος, Πουλαζάς, Κρεμμύδας, Γαλύφας, Σταυρίδης και Γαλανάκης, πάσχοντες εξ όγκου εγκεφάλου δεν μετάγονται, παρά τις γνωματεύσεις ιατρών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (ΕΕΣ)

Παραμένει ανεκτέλεστος έκτακτος γνωμάτευση ιατρού ΕΕΣ αναγράφουσα άμεσον κίνδυνον θανάτου δια τους ασθενείς Μακρίδην και Μουζακίτην

Περιπτώσεις καρκίνου Μαυροπούλου, Ψαλτοπούλου, Ευστρατιάδη και Κυπριωτάκη αποκρύφτηκαν και υπήρξε εγκληματική καθυστέρηση για την προώθησή τους στα νοσοκομεία.

Ανεξαρτήτου ηλικίας

Χρ. Αργυρόπουλος, 76 χρονών, φυλακές Αβέρωφ

Γ.Τσιριγώτης, 76 χρονών, φυλακές Αιγίνης

Κ.Σακαλής, 70 χρονών, φυλακές Ακροναυπλίας

Αναστ. Στεφανίδης, φυλακές Αβέρωφ «χρόνια βρίσκεται κατάκοιτος με ανοιγμένη την κοιλιά και ουρεί μέσω ενός λαστιχένιου σωλήνος σ΄ ένα μπουκάλι που κρέμεται μονίμως στο κρεβάτι του, λιώνοντας από τους φρικτούς πόνους».

Για να αποφυλακιστεί πολιτικός κρατούμενος θα έπρεπε να έχει γίνει σκιά, να υπάρχει πάνω του μία μικρή υποψία στερνής ζωής.

Ας δούμε κι άλλους...

Σούλα Μονδάνου, οκτώ χρόνια φυλακή, αποφυλακίστηκε στα 37 της χρόνια, ένα ψυχικό συντρίμι. Οκτώ χρόνια χωρίς να βλέπει το παιδί της. Είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Αυτοκτόνησε.

Κώστας Ρεπέλας, δώδεκα χρόνια φυλακή. Βασανίστηκε στη Μακρόνησο, στο κεφάλι. Δεκέμβρης του 1958 μεταφέρθηκε για θεραπεία στην Αθήνα. Οι αρμόδιοι τον γύρισαν πίσω στον Άη Στράτη. Σε τρεις μήνες πέθανε σε ηλικία 38 χρονών.

Ο μεσαιωνικός θεσμός της εξορίας

Ας δούμε κι άλλους...

Αντώνης Πέτρουλας, φυλακισμένος δεκατρία χρόνια στις φυλακές της Κέρκυρας. Έχει χάσει τους δυο γονιούς του, δύο αδελφές, δύο θείους, δύο θείες και επτά ξαδέλφια

Παπαδάτου, ολομόναχη πεθαίνει από καρκίνο. Ο άντρας της και ένα από τα τρία της παιδιά εκτελέστηκαν από τους Ναζί. Το δεύτερο παιδί της εκτελέστηκε μετά την απελευθέρωση. Το τρίτο παιδί της είναι φυλακισμένο δεκατρία χρόνια.

Βασιλική Ζαβού, τυφλή. Μαζί της ο παράλυτος γιος της ο Δημήτρης. Ο γιος της Παναγιώτης σκοτώθηκε στον εμφύλιο ενώ ο άλλος της γιος ο Αντώνης, σακάτης, σέρνεται από φυλακή σε φυλακή.

Γιάννης Καλαϊτζής, μπήκε στη φυλακή 52 ετών, το 1959 ήταν 66. Στο σπίτι περιμένουν η γυναίκα του και η υπερήλικη μάνα του.

Βαγγελιώ Σαράτση. Είχε τρία αδέλφια. Σκοτώθηκαν και τα τρία. Η ίδια βρίσκεται στις φυλακές Αβέρωφ. Η μάνα της πέθανε από μαρασμό.

Πόπη Κορναράκη, δασκάλα. Έντεκα χρόνια στη φυλακή. Η μητέρα της μην αντέχοντας την πίεση αυτοκτονεί με βιτριόλι.

Θεοχαρίδου, 87 χρονών. Είχε τέσσερα παιδιά. Δύο σκοτώθηκαν στις μάχες της αντίστασης. Το τρίτο στον εμφύλιο πόλεμο. Το τελευταίο είναι δεκατέσσερα χρόνια στη φυλακή.

Δραγώνα, 78 χρονών. Ο άντρας της και ο ένας της γιος σκοτώθηκαν από τους Ναζί. Η ίδια είναι σακατεμένη από γερμανική χειροβομβίδα. Ο δεύτερος γιος της είναι στη φυλακή από το 1946.

Άρτεμις Καλιβοκά. Απόσπασμα από γράμμα που έστειλε στον υπουργό Δικαιοσύνης. «Ο γιος μου Παναγιώτης κρατείται από χρόνια στις φυλακές Κέρκυρας. Ο πατέρας του και σύζυγός μου Ηλίας είναι 80 χρονών και είναι φυματικός. Εγώ είμαι 65 χρονών και άρρωστη. Ο άλλος μου γιος Αθανάσιος, 30 χρονών, νοσηλεύεται στο Δρομοκαϊτειο πάσχων από σχιζοφρένεια. Αρρώστησε από τα βασανιστήρια στη Μακρόνησο...»

Η ελληνική ιστορία κρατάει καλά φυλαγμένα μυστικά. Η λήθη είναι απειλητική όμως δεν είναι ανίκητη. Τα γεγονότα υπάρχουν εκεί στην ιστορία και θα πρέπει να έχουμε το θάρρος να τα μελετήσουμε και να τα αναδείξουμε για να διαφυλάξουμε τη δημοκρατία στη χώρα που τη γέννησε.

* Καθηγήτρια ιστορικός, υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου