Φόβοι και φοβίες στα παιδιά - Γράφει η Μπούνου Ευαγγελία

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με τους φόβους και τις φοβίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, και τη στάση που πρέπει να έχουν οι γονείς. Γράφει η Μπούνου Ευαγγελία ψυχολόγος του κέντρου μας.

ΦΟΒΟΙ ΚΑΙ ΦΟΒΙΕΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μια άγνωστη στο άτομο εξωτερική απειλή. Ως συναίσθημα μάλιστα, θα λέγαμε ότι είναι και αναγκαίο, αφού μας προστατεύει από καταστάσεις που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή μας.

Η φοβία, απ’ την άλλη πλευρά, είναι ο αδικαιολόγητος φόβος και η υπερβολική αντίδραση του ατόμου μπροστά σ’ ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση. Αποτελεί έναν άγνωστο και ασαφή κίνδυνο, τον οποίο αδυνατούμε αρχικά να ελέγξουμε.

Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τους παιδικούς φόβους από τις παιδικές φοβίες. Οι διαφορές τους εξαρτώνται από την ηλικία των παιδιών, τον τρόπο εμφάνισης, τη συχνότητα και το αντικείμενο /κατάσταση που αποτελεί φοβικό ερέθισμα για το παιδί.

Οι γονείς συχνά παραπονιούνται ότι τα παιδιά τους αναπτύσσουν παράλογους φόβους και επομένως αισθάνονται απροετοίμαστοι και ανήμποροι να τους χειριστούν. Οι παιδικοί φόβοι, ωστόσο, είναι συνηθισμένες και φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών μπροστά σε ερεθίσματα/ γεγονότα που είναι άγνωστα για το παιδί. Με άλλα λόγια, οι φόβοι συνδέονται με καταστάσεις που μπορεί να προκαλούν ανησυχία στο παιδί επειδή έρχεται ξαφνικά αντιμέτωπο με πράγματα που δεν γνωρίζει.

Είναι καλό να γνωρίζουν οι γονείς ότι όλα τα παιδιά περνούν φάσεις όπου φοβούνται διάφορα πράγματα και ότι οι φόβοι αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Το στάδιο αυτό αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξής του. Συνοδεύεται από μια σειρά βιολογικών αναγκών οι οποίες πηγάζουν από το αυτόνομο νευρικό σύστημα όπως αύξηση καρδιακών παλμών, εφίδρωση, ξηροστομία, συσπάσεις μυών, αύξηση του ρυθμού της αναπνοής.

Πώς μαθαίνουμε να φοβόμαστε;

Υπάρχουν διάφορες απόψεις και θεωρίες όσον αφορά την ακριβή αιτιολογία και την προέλευση των παιδικών φόβων. Η ανάπτυξή τους είναι πολυπαραγοντική και επηρεάζεται από την ιδιοσυγκρασία, τις προσωπικές εμπειρίες του παιδιού αλλά και τις εκάστοτε περιβαλλοντικές συνθήκες.. Οι φόβοι μαθαίνονται : α) μέσω της συνεξάρτησης: το παιδί μαθαίνει να φοβάται κάτι καθώς συνδέει μια δυσάρεστη εμπειρία μ’ένα αρχικά ουδέτερο ερέθισμα π.χ. να φοβάται τα σκυλιά επειδή το έχει δαγκώσει στο παρελθόν ή να φοβάται τους γιατρούς επειδή νοσηλεύτηκε σε κάποιο νοσοκομείο β) μάθηση μέσω μίμησης προτύπου: το παιδί μπορεί να παρατηρήσει συγκεκριμένες εκδηλώσεις φόβου από κάποιο προσφιλές του πρόσωπο(πχ μητέρα, παππούς, ) με αποτέλεσμα να παρουσιάσει κι εκείνο τον ίδιο φόβο γ) μετατόπιση: π.χ. η σχολική φοβία πιθανόν να υποκαθιστά το φόβο αποχωρισμόυ του παιδιού από τη μητέρα και συνεπώς μετατοπίζει το φόβο του προς το σχολείο.

Η πιο συνηθισμένη αντίδραση των παιδιών σε μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο που τα τρομάζει είναι η αποφυγή, δηλ.τα παιδιά προκειμένου ν’ αποφύγουν αυτό που φοβούνται συχνά προφασίζονται διάφορες δικαιολογίες π.χ. ο δάσκαλος φωνάζει, με πονάει η κοιλιά μου, ναυτίες, έμετοι κτλ.

Οι ενήλικες πρέπει ν’ ανησυχήσουν αν οι αντιδράσεις του παιδιού αποτελούν ένδειξη φοβίας, δηλ. αν:

Είναι υπερβολικές και επίμονες

Φαίνεται ν’ αποδιοργανώνουν το παιδί

Εμποδίζουν τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες

Συνοδεύονται από σωματικά ενοχλήματα

Παρουσιάζουν μεγάλη διάρκεια και αντοχή στο χρόνο

Είναι δυσανάλογα έντονες σε σχέση με το ερέθισμα ή την κατάσταση που τις προκάλεσε

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς:

Να μην είναι υπερπροστατευτικοί με τα παιδιά

Να μην αντιδρούν υπερβολικά απέναντι στους φόβους των παιδιών τους και να μην πανικοβάλλονται

Να ακούν το παιδί με προσοχή, σεβασμό και κατανόηση έστω κι αν θεωρούν τους φόβους τους αβάσιμους

Να μην το κοροϊδεύουν και να μην το γελοιοποιούν

Να το βοηθήσουν ν’ αναπτύξει δεξιότητες οι οποίες να το βοηθούν ν’ αντιμετωπίσει το φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση

Να μην φοβίζουν σκόπιμα το παιδί π.χ. «αν δεν είσαι καλό παιδί θα σε πάρει ο μπαμπούλας». Αν οι ενήλικες χρησιμοποιούν το φόβο στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τη συμπεριφορά των παιδιών, δε θα πρέπει ν’ απορούν γιατί τα παιδιά φοβούνται.

Να ενθαρρύνουν το παιδί ν’ αναπτύξει πρωτοβουλίες, αυτοπεποίθηση και αυτονομία

Να μην εξαναγκάζουν με τη βία το παιδί να έρθει σ’ επαφή με αυτό που φοβάται. Χρειάζεται σταδιακή έκθεση στο φοβικό ερέθισμα.

Να ελέγξουν τους δικούς τους φόβους, επειδή συχνά το παιδί μιμείται και υιοθετεί συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφορών

Να του εξηγούν ότι και αυτοί οι ίδιοι ως παιδιά είχαν ανάλογους φόβους και πώς το χειρίστηκαν


Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν είναι όλα τα παιδιά το ίδιο ευάλωτα στην ανάπτυξη και εκδήλωση φοβιών. Το ήρεμο και ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, όπου κυριαρχεί το συναίσθημα της ασφάλειας και της αποδοχής αλλά παράλληλα ενθαρρύνεται η αυτονομία αποτελεί τη βάση κατά την οποία τα παιδιά θωρακίζουν την ψυχική τους υγεία.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΠΟΥΝΟΥ

ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Α.Π.Θ.