Αύγουστος 1945: Χιροσίμα, εκεί που άλλαξαν όλα…

Η 6η Αυγούστου 1945 συγκλόνισε τον πλανήτη. Πριν από 72 χρόνια, έπεσε στην πόλη της Ιαπωνίας η πρώτη ατομική βόμβα και αναζητούμε απαντήσεις στο τεράστιο «γιατί»!

Πριν από περίπου 5 αιώνες ο Αγγλος θεατρικός συγγραφέας Κρίστοφερ Μαρλόου είχε πει «καταραμένος να ‘ναι αυτός που πρώτος ανακάλυψε τον πόλεμο». Αλήθεια, μπορεί κάποιος νοήμων νους να διαφωνήσει; Φυσικά και όχι. Ομως υπάρχει αυτή η κακιά και άρρωστη συνήθεια που έχει το είδος μας να αλληλοεξουδετερώνεται για δύναμη και εξουσία. Και κάπου εκεί χάνεται κάθε ίχνος λογικής και κανείς δεν μπορεί να διακρίνει πού είναι εκείνο το στοιχείο της φύσης που μας ξεχωρίζει από το να αναφερόμαστε ως απλά δίποδα όντα και λέγεται… ανθρωπιά...

Ηταν 6 Αυγούστου του 1945, πρωί, όταν ο κόσμος μας δεν θα ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος. Τότε το Β29 της Αεροπορίας Στρατού των ΗΠΑ με κυβερνήτη των συνταγματάρχη Πολ Τίμπετς που μάλιστα είχε ονομάσει το αεροπλάνο του «Enola Gay» λόγω της μητέρας του, άφησε πάνω από την Χιροσίμα την βόμβα «Little Boy».

Η πρώτη πυρηνική επίθεση στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν πλέον γεγονός. Λίγες ημέρες αργότερα (9 του μηνός), το δράμα θα κορυφωθεί στο Ναγκασάκι με ανάλογο τρόπο και η Ιαπωνία θα αποδεχθεί άμεσα την πρόταση των ΗΠΑ και των άλλων δυτικών συμμάχων, ώστε να συνθηκολογήσει άνευ όρων. Εκείνη τη στιγμή ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος θα περάσει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, αλλά τα εκατομμύρια των θυμάτων του θα μείνουν ζωντανά να θυμίζουν στις επόμενες γενεές πως δεν πρέπει να υποπέσουν στα ίδια σφάλματα.

Ακόμη και σήμερα που πλέον έχουν παρέλθει 72 χρόνια, οι γνώμες διίστανται για το αν τα όσα συνέβησαν τότε ήταν αναγκαία. Μάλιστα φαίνεται θα παρέλθουν και άλλες ώστε κάποια στιγμή οι ιστορικοί του μέλλοντος να αποφασίσουν ή έστω να βρουν έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας, για το τι ακριβώς έγινε εκείνο τα καλοκαίρι.

Οι αριθμοί όμως δείχνουν αμείλικτοι αφού περισσότεροι από 200.000 κάτοικοι των δύο πόλεων έχασαν τη ζωή τους, καθώς τόσοι είτε άφησαν ακαριαία την τελευταία τους πνοή, είτε απεβίωσαν σε βάθος πενταετίας λόγω της έκτασης στην ραδιενέργεια. Ο ακριβής υπολογισμός των θυμάτων δεν μπορεί να υπολογιστεί, αφού δεκάδες χιλιάδες άλλοι απεβίωσαν στο μέλλον λόγω προβλημάτων υγείας που τους προκάλεσαν οι πυρηνικές βόμβες (π.χ. καρκίνος). Το νούμερο τρομάζει. Πόσο μάλλον όταν ως επί το πλείστον οι νεκροί προέρχονταν από τον άμαχο πληθυσμό, άρα μεταξύ τους ήταν και πάρα πολλά παιδιά. Για τα οποία κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι υποστήριζαν τον ιαπωνικό μιλιταρισμό.

Η καταστροφή που υπέστη η Χιροσίμα ήταν βγαλμένη από την κόλαση του Δάντη.

Δεν είναι τυχαίο πως στις ΗΠΑ υπάρχει ένα είδος «ενοχής» για τα όσα συνέβησαν στο μακρινό αλλά όχι ξεχασμένο 1945. Μόλις πέρσι ο Μπαράκ Ομπάμα έγινε ο πρώτος εν ενεργεία πρόεδρος της χώρας που επισκέφθηκε την Χιροσίμα και κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο που έχει ανεγερθεί για να θυμίζει εκείνες τις σκοτεινές στιγμές της ανθρωπότητας.

Μεταξύ άλλων ο τότε πλανητάρχης συνομίλησε με επιζώντες και σχολίασε πως «πριν από 71 χρόνια, ο θάνατος έπεσε από τον ουρανό. Αυτή η βόμβα απέδειξε ότι η ανθρωπότητα είχε τα μέσα για να καταστραφεί μόνη της. Είμαστε εδώ για να θρηνήσουμε τα θύματα, να τιμήσουμε τους νεκρούς. Οι ψυχές τους μας μιλούν, μας ζητούν να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας.

Οι τεχνολογικές πρόοδοι χωρίς αντίστοιχη πρόοδο των ανθρώπινων θεσμών μπορούν να αποβούν μοιραίες για εμάς. Η επιστημονική επανάσταση που μας οδήγησε στη διάσπαση του ατόμου απαιτεί και μια ηθική επανάσταση». Την ίδια στιγμή η συντριπτική πλειοψηφία των Ιαπώνων και πάρα πολλοί σε όλο τον κόσμο χαρακτηρίζουν αδικαιολόγητη την ρίψη των δύο βομβών και ζητούν από την Ουάσινγκτον μία «συγνώμη». Την οποία πάντως ούτε ο Ομπάμα είπε.

Ας δούμε όμως την άλλη πλευρά, προσπαθώντας με «κρύα λογική» - αλήθεια πόσο εύκολα λες αυτή τη φράση όταν ο θάνατος δεν σε κοιτάει στα μάτια – να έρθουμε στη θέση του Χάρι Τρούμαν. Του ανθρώπου που έδωσε την εντολή ώστε να αλλάξει το ρου της ανθρωπότητας.

Τον Μάρτιο του 1945 ήταν μαθηματικά βέβαιο πως οι Ιάπωνες θα έχαναν τον πόλεμο στον Ειρηνικό, ενώ στην ηπειρωτική Ευρώπη οι σύμμαχοι βρίσκονταν προ των πυλών του Βερολίνου. Τότε οι Αμερικανοί άρχισαν να προσβάλουν το μητροπολιτικό έδαφος της Αυτοκρατορίας του Ανατέλλοντος Ηλίου, αρχικά με την κατάληψη της Ιβο Τζίμα και μετά της Οκινάουα. Οι απώλειες όμως που υπέστησαν ήταν τρομακτικές και τηρουμένων των αναλογιών... τρόμαζαν για το τι θα επακολουθούσε.

Στην πρώτη, ένα μικρό νησί μόλις 21 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ανήλθαν σε 5.598 νεκρούς, 494 αγνοούμενους και 19.189 τραυματίες, ενώ εκείνο που προκάλεσε σοκ ήταν η λυσσαλέα αντίσταση των υπερασπιστών του. Από τους περίπου 22.000 συνελήφθησαν μόλις 216, ενώ οι υπόλοιποι έπεσαν νεκροί.

Κάτι ανάλογο συνέβη και στην δεύτερη, όπου περισσότεροι από 12.000 Αμερικάνοι έχασαν τη ζωή τους (μαζί με τους τραυματίες οι απώλειές τους ανέρχονταν σε περίπου 35.000 άνδρες), ενώ στο πεδίο της μάχης έπεσαν 100.000 Ιάπωνες στρατιώτες και περίπου 50.000 κάτοικοί της. Οι περισσότεροι εκ των οποίων αυτοκτόνησαν με χειροβομβίδες που τους προμήθευσε ο στρατός ώστε να μην συλληφθούν – κάτι ανάλογο συνέβη και με πολλούς ενόπλους – ενώ πολλές φορές ανατινάσσονταν μαζί με πεζοναύτες, οι οποίοι έκαναν εκκαθαριστές επιχειρήσεις κοντά στα σπίτια τους.

Πλέον ήταν ξεκάθαρο πως οι Ιάπωνες θα πολεμούσαν μέχρις εσχάτων και οι ΗΠΑ έπρεπε να πληρώσουν βαρύ τίμημα για να τους οδηγήσουν σε άνευ όρων συνθηκολόγηση όπως επιθυμούσαν. Λαμβάνοντας υπ' όψιν τα παραπάνω, καταστρώθηκαν τα πρώτα σχέδια για απόβαση στην ενδοχώρα και οι εκτιμήσεις για το μέγεθος των απωλειών προκάλεσαν σοκ.

Εκείνη την στιγμή οι Ιάπωνες διατηρούσαν περίπου 6 εκατομμύρια ενόπλους σε διάφορα σημεία της Νοτιοανατολικής Ασίας και του μητροπολιτικού τους εδάφους. Τηρουμένων των αναλογιών η μικρότερη αναφορά σε αριθμό απωλειών ήταν στις 250.000 και η μεγαλύτερη ξεπερνούσε το 1 εκατομμύριο, ανάλογα την υπηρεσία που την έκανε.

Και κυρίως, με βάσει το πόσο υπολογίζονταν πως θα διαρκούσαν οι εχθροπραξίες. Π.χ. ο Μακ Αρθουρ που ήταν ο πλέον απαισιόδοξος παρότι εκείνος ήταν που τον Μάρτιο του ίδιου έτους είπε δημόσια πως θέλει να ηγηθεί μίας ενδεχόμενης απόβασης – προφανώς σε συνεννόηση με τον Αϊζενχάουερ – έκανε λόγο ακόμη και για 2 εκατομμύρια απώλειες, αν οι μάχες συνεχιστούν για ένα μήνα από την στιγμή που θα ξεκινήσει η επιχείρηση. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ανέφερε πως οι νεκροί ίσως ξεπεράσουν τελικά τις 450.000.

Οι εκτιμήσεις του Μακ Αρθουρ και όλων των στρατιωτικών για ενδεχόμενες απώλειες σε περίπτωση εισβολής στην ενδοχώρα της Ιαπωνίας… τρόμαζαν.

Σίγουρα μπορεί κάποιος να δεχθεί πως αυτά τα νούμερα είναι διογκωμένα, ωστόσο ακόμη και κατά το ήμισυ να ισχύουν ή έστω το 1/3, ο Τρούμαν καλούνταν να διαλέξει μεταξύ 150.000 νεαρών συμπατριωτών του που πήραν τα όπλα για να πολεμήσουν έναν εισβολέα (η Ιαπωνία μπορεί να μην επιχείρησε απόβαση στις ΗΠΑ αλλά η επίθεση στο Περλ Χάρμπουρ χωρίς καν την κήρυξη του πολέμου ισοδυναμούσε με κάτι τέτοιο) και αντίστοιχου – όπως δυστυχώς αποδείχθηκε – αριθμού Ιαπώνων θυμάτων. Παράλληλα σε ενδεχόμενη παράταση του πολέμου οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν να ξεκινήσουν το έργο ανοικοδόμησης της Ευρώπης, κάτι που είχαν θέσει εκείνον τον καιρό ως πρωταρχικό στόχο της εξωτερικής τους πολιτικής.

Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης είναι… ξεκάθαροι. Εκείνοι που δέχθηκαν απρόκλητη επίθεση αποφάσισαν να μην θυσιάσουν περαιτέρω τους άνδρες τους για να κερδίσουν τον πόλεμο, αφού μπορούσαν πλέον να τον τερματίσουν χωρίς την παραμικρή απώλεια.

Ως αντίλογο στο παραπάνω επιχείρημα εκείνοι που υποστηρίζουν ότι δεν έπρεπε να ριχθούν οι δύο βόμβες παραθέτουν δύο λόγους. Ο πρώτος έχει να κάνει με το ότι αρκούσε ο στενός ναυτικός αποκλεισμός της Ιαπωνίας ώστε να «λυγίσει» και να συρθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Η οικονομία της είχε εξασθενήσει, περισσότερο από το 30% του πληθυσμού ήταν άστεγο, αδυνατούσε να προχωρήσει σε πολεμικές επιθετικές ενέργειες καθώς είχε μειωθεί στο ελάχιστο η παραγωγή πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών και όλα τα παραπάνω, θα συνέθεταν το παζλ για την καταρράκωση του εκείνη τη στιγμή υψηλού φρονήματος των κατοίκων της. Απλά θα παρατείνονταν ο πόλεμος για μερικούς μήνες ακόμα. Μάλιστα λέγεται από πολλούς πως επειδή οι Μακ Αρθουρ και Αϊζενχάουερ ήταν κάθετα αντίθετοι στο ενδεχόμενο απόβασης λόγω των αναμενόμενων υψηλών απωλειών και ο δεύτερος μετά τον πόλεμο κράτησε αποστάσεις από τα όσα συνέβησαν τον Αύγουστο του 1945, η απόφαση είχε καθαρά πολιτική χροιά.

Η οποία έγκεινται στο ότι λίγες ημέρες πριν την 6η Αυγούστου, στις 2 του μηνός, ολοκληρώθηκε στο Πότσδαμ η διάσκεψη των τριών «μεγάλων» συμμάχων και ο Τρούμαν κατά την διάρκειάς της έμαθε πως ολοκληρώθηκε με επιτυχία η δοκιμή στην έρημο του Λος Αλαμος. Αρχικά το μετέφερε στον Γουίνστον Τσώρτσιλ – αποχώρησε από την διάσκεψη στις 25 Ιουλίου μετά την εκλογική του ήττα και τον διαδέχθηκε ο Κλέμεντ Ατλη – και ύστερα στον Στάλιν. Με σκοπό φυσικά να του στείλει το «μήνυμα» πως μπορεί μεν να διατηρούσε στην Ευρώπη μεγαλύτερο αριθμό μεραρχιών, όμως πλέον οι ΗΠΑ διέθεταν το «υπερόπλο».

Ετσι η Ιαπωνία θα μετατρέπονταν ως ο τόπος της... επίδειξης που απαιτούνταν για να θορυβηθεί ο ηγέτης της ΕΣΣΔ. Ο «ψυχρός πόλεμος» είχε πλέον αρχίσει, αν και όσοι μετέφεραν τα πεπραγμένα της διάσκεψης κάνουν λόγο για έναν ατάραχο Στάλιν στο άκουσμα της σχετικής είδησης. Σαν να ήξερε (εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι γνώριζε τα πάντα για το σχέδιο «Μανχάταν» που έφερε εις πέρας την κατασκευή της ατομικής βόμβας και πίεζε τους δικούς του επιστήμονες ώστε και εκείνοι να επιτύχουν κάτι ανάλογο, όπως και συνέβη μετά από μερικά χρόνια)…



Για πολλούς η διάσκεψη του Πότσδαμ ήταν εκείνη που… έκρινε την απόφαση για την χρήση της ατομικής βόμβας.

Στο όλο σκηνικό του τρόμου που είχε δημιουργηθεί, μπορεί κάποιος να προσθέσει και την διφορούμενη ιαπωνική απάντηση στο τελεσίγραφο από πλευράς των ΗΠΑ, για άνευ όρων παράδοση λίγες ημέρες πριν την 6η Αυγούστου. Οταν έγιναν γνωστές οι αποφάσεις του Πότσδαμ όπου οι τρεις «μεγάλοι» κοινοποιούσαν στην Ιαπωνία την σχετική τους απαίτηση, ο τότε πρωθυπουργός της χώρας χρησιμοποίησε την έκφραση «μοκουσάτσου, η οποία είναι διπλής ανάγνωσης.

Μπορεί μεν να μεταφραστεί ως «ουδέν σχόλιον επί του παρόντος» - προφανώς μέχρι να κοινοποιηθούν στην κυβέρνησή του τα σχετικά έγγραφα από επίσημα διπλωματικά κανάλια –αλλά χρησιμοποιείται και από κάποιον που θέλει να πει ότι είναι αδιάφορος. Το ραδιόφωνο του Τόκιο όταν μετέφερε στα αγγλικά την επίσημη θέση της Ιαπωνίας σε όλον τον κόσμο χρησιμοποίησε την δεύτερη ερμηνεία, κάτι που εξόργισε τους Αμερικανούς.

Τα υπόλοιπα είναι ιστορία... Οπου μεταξύ άλλων ξεχωρίζει η περίπτωση του διοικητής της μοίρας που ανήκαν τα αεροσκάφη τα οποία έφεραν εις πέρας τις ρίψεις, ο οποίος ζήτησε εγγράφως τις σχετικές διαταγές. Ο λόγος ήταν γιατί αρνούνταν να προχωρήσει σε μία επιχείρηση τέτοιου βεληνεκούς που θα προκαλούσε τεράστιο αριθμό θυμάτων, χωρίς να έχει γραπτώς τι ακριβώς ζητούσαν από τους άνδρες του να πράξουν. Τις πήρε με υπογραφές τόσο του Τρούμαν όσο και των αρμόδιων υπουργών του και λίγο αργότερα, ακόμη ένα ολοκαύτωμα γράφτηκε στο τεφτέρι της ανθρωπότητας...

Το πόσο δύσκολο είναι να υπάρξει συμπέρασμα για το που βρίσκεται η αλήθεια, αποτυπώνεται στο εξής στατιστικό στοιχείο. Τα παλαιότερα χρόνια, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του '90, όταν γίνονταν γκάλοπ στις ΗΠΑ για το αν η ρίψη των βομβών συνέβαλε στην άμεση λήξη του πολέμου και στην μείωση θυμάτων από την πλευρά του στρατού της χώρας τους, καταφατική απάντηση έδινε ποσοστό πάνω από το 80% των ερωτηθέντων. Την ίδια στιγμή ένα περίπου 20% των Ιαπώνων είχε την αντίστοιχη πεποίθηση. Ασχέτως αν συμφωνούσαν ή όχι με το ηθικό-ανθρωπιστικό σκέλος της ιστορίας.

Πλέον στην Αμερική οι απαντήσεις είναι περίπου 50-50 (σε πολλές περιοχές υπερτερεί πλέον το «όχι» στους νέους), ενώ στην δεύτερη το «ναι» σχεδόν εκμηδενίστηκε. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα είπε ο Βαν Κιρκ πριν από μερικά χρόνια. Ο πιλότος του «Enola Gay» έφυγε από την ζωή το 2014 σε ηλικία 93 ετών και ήταν το γηραιότερο μέλος του πληρώματος που έφερε εις πέρας εκείνη την αποστολή. Λίγο πριν αποβιώσει έδωσε μία συνέντευξη σε ΜΜΕ της πατρίδας του, όπου ευχήθηκε να μην βρεθεί ποτέ άλλος στρατιωτικός στην θέση που ήταν εκείνος και οι συμπολεμιστές του, ώστε να πατήσουν το κουμπί και να εκτοξευτεί μία ατομική βόμβα. Ομως παράλληλα ήταν πεπεισμένος πως λόγω αυτής σώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι, καθώς τερματίστηκε άμεσα ο πόλεμος.


Τα πρώτα χρόνια η απόφαση του προέδρου Τρούμαν έβρισκε σύμφωνη την συντριπτική πλειοψηφία των συμπατριωτών του.

Στην Χιροσίμα υπάρχουν πάρα πολλά μνημεία που θυμίζουν τι έγινε τότε. Το πλέον γνωστό είναι το τότε εκθεσιακό κέντρο της πόλης, πάνω από το οποίο έγινε η έκρηξη της ατομικής βόμβας σε ύψος περίπου 150 μέτρων. Παρότι όμως βρίσκονταν στο επίκεντρό της, αποδείχθηκε ένα από τα ελάχιστα κτίρια που δεν καταστράφηκαν ολοσχερώς και οι Ιάπωνες το διατήρησαν όπως είναι. Πλέον ονομάζεται «Μνημείο Ειρήνης» ή «Θόλος της Ατομικής Βόμβας», ενώ από το 1996 η UNESCO το συμπεριέλαβε στον κατάλογο με τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς που υπάρχουν στον κόσμο.

Η απόφασή της όμως προκάλεσε την αντίδραση της Κίνας, η πλευρά της οποίας υποστήριξε πώς ότι έτσι θα υποβαθμιστεί το γεγονός πως τα θύματα της χώρας της από τις ιαπωνικές θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν αρκετά περισσότερα. Παράλληλα και οι ΗΠΑ σχολίασαν πως δεν διαθέτει το απαραίτητο ιστορικό υπόβαθρο για να λάβει έναν τέτοιο τίτλο.

Στο Πάρκο της Ειρήνης όπως ονομάζεται μία μεγάλη έκταση στη Χιροσίμα, υπάρχει μεταξύ άλλων το «Μνημείο Ειρήνης των Παιδιών» (αφιερωμένο στη μνήμη των παιδιών που έχασαν τη ζωή τους), ο «Τύμβος της Ατομικής Βόμβας» (περιέχει την τέφρα περίπου 70.000 θυμάτων η ταυτότητα των οποίων δεν αναγνωρίσθηκε ποτέ), το «Κενοτάφιο των Κορεατών» (στη μνήμη των περίπου 20.000 Κορεατών που εκείνη την ημέρα έχασαν τη ζωής τους) και περισσότερα από 50 μνημεία, όπου το κάθε ένα έχει και μία ξεχωριστή σημασία.

Το μόνο σίγουρο είναι πώς άπαντες εύχονται να μην ξαναζήσει κανείς ανάλογες στιγμές. Οχι μόνο εκείνες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, αλλά όλες όσες αμαύρωσαν εκείνα τα χρόνια την λέξη και έννοια ανθρωπότητα. Να μην ξεχαστεί το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, τα κολαστήρια τύπου Αουσβιτς ή 731, οι σφαγές στο Κατίν και το Ναντσίνγκ, τα πεινασμένα παιδιά στους δρόμους των Αθηνών και της Βαρσοβίας, ο βομβαρδισμός της Δρέσδης και πολλά άλλα ανοσιουργήματα της εποχής.

Γιατί ορθώς μπορεί ένα έθνος να απαιτεί την «συγνώμη» από κάποιο άλλο για τα δεινά που υπέστη, αλλά θα πρέπει να μάθει να την λέει κιόλας. Μόνο τότε ο κόσμος μας θα γίνει καλύτερος... 

Απο το gazzetta.gr/weekend-journal