Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο

65 χρόνια μετά την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη από το μετεμφυλιακό κράτος, τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσης Ν. Μπελογιάννη στον τόπο της κατοικίας του, στην Αμαλιάδα, αποτελούν αναμφίβολα ένα ιστορικό γεγονός.

Στέλεχος του ΚΚΕ, μαχητής του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, ο Ν. Μπελογιάννης αποτελεί μια ιστορική φυσιογνωμία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Μέλος του ΚΚΕ ήδη από το 1934, θα βιώσει διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις από τη δικτατορία του Μεταξά. Την στιγμή που οι ναζί εισβάλουν στην Ελλάδα, ο Μπελογιάννης βρίσκεται κρατούμενος στις φυλακές Ακροναυπλίου. Ζητά την αποφυλάκιση του για συμμετάσχει στον πόλεμο αλλά η κυβέρνηση αρνείται. Καταφέρνει να αποδράσει και εντάσσεται στον ΕΛΑΣ ως καπετάνιος μεραρχίας στην Πελοπόννησο.

Με την απελευθέρωση της χώρας από τους ναζί και το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου, ο Μπελογιάννης αναλαμβάνει ρόλο Πολιτικού Επιτρόπου της 10ης Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού. Από αυτή τη θέση θα παλέψει μέχρι και την τελευταία στιγμή του Εμφυλίου. Το 1949, μετά την ήττα, εγκαταλείπει τη χώρα, βρίσκοντας προσωρινό καταφύγιο στις γειτονικές σοσιαλιστικές χώρες.

Τον Ιούνιο του 1950, επιστρέφει ως μέλος πλέον της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, στην Ελλάδα, με αποστολή να ανασυγκροτήσει και να οργανώσει τους μηχανισμούς του ΚΚΕ στην Αθήνα, το οποίο βάση νόμου θεωρείται παράνομο, προδοτικό και ξενοκίνητο κόμμα, που δρα ενάντια στην εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας.

Τον Δεκέμβρη του 1950 συλλαμβάνεται μαζί με 93 συντρόφους του και, μετά από εννιά μήνες βασανιστηρίων, τον Οκτώβρη του 1951, οδηγείται ενώπιον του έκτακτου στρατοδικείου, το οποίο αποτελούσαν οι Ανδρέας Σταυρόπουλος (πρόεδρος), Γ. Παπαδόπουλος (μετέπειτα δικτάτορας), Ν. Κομιάνος, Γ. Κοράκης, και Θ. Κυριακόπουλος. Ο Μπελογιάννης καταδικάζεται σε θάνατο και η εύθραυστη μετεμφυλιακή ισορροπία της ελληνικής κοινωνίας κινδυνεύει.

Η διεθνής κατακραυγή αναγκάζει τον τότε πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα, να ανακοινώσει την άρση της απόφασης. Ωστόσο αποφασίζεται ότι ο Μπελογιάννης και μερικοί ακόμη σύντροφοί του, θα δικαστούν και πάλι με την κατηγορία της κατασκοπείας, η οποία θα ενισχυθεί όταν οι αρχές θα ανακοινώσουν στις 14 Νοεμβρίου 1951, ότι βρήκαν παράνομους ασύρματους σε χώρους κομμουνιστών σε Καλλιθέα και Γλυφάδα.

Στις 15 Φεβρουαρίου 1952, ξεκινάει το δεύτερο μέρος της πολύκροτης δίκης, η οποία έσπασε τα σύνορα της Ελλάδας και κέντρισε το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Ο Μπελογιάννης ενώπιον του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών, αντικρούει όλες τις κατηγορίες περί κατασκοπείας και δηλώνει: «Εμείς αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από εκείνους που μας κατηγορούν. Το αποδείξαμε τότε που η λευτεριά, η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα βρίσκονταν σε κίνδυνο. Παλεύουμε για να ξημερώσουν και για την πατρίδα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο. Κι αν χρειαστεί θυσιάζουμε γι’ αυτό και τη ζωή μας».

Την 1η Μαρτίου, ο Νίκος Μπελογιάννης, κρατώντας ένα γαρύφαλλο όπως κάθε μέρα κατά τη διάρκεια της δίκης, ακούει τον πρόεδρο του στρατοδικείου να ανακοινώνει ότι μαζί με επτά συντρόφους του (Δημήτρης Μπάτσης, Ηλίας Αργυριάδης, Νίκος Καλούμενος, Τάκης Λαζαρίδης, Χαρίλαος Τουλιάτος, Μιλτιάδης Μπισμπιάνος και Έλλη Ιωαννίδου) καταδικάζεται σε θάνατο.

Λίγες ημέρες αργότερα, έρχεται στο φως της δημοσιότητας ένα γράμμα από το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, Νίκο Πλουμπίδη, με το οποίο αναλαμβάνει κάθε ευθύνη για την οργάνωση του ΚΚΕ στην Ελλάδα και υπόσχεται να παραδοθεί στις αρχές με αντάλλαγμα να μην εκτελεστεί ο Νίκος Μπελογιάννης. Η γνησιότητα του γράμματος του Πλουμπίδη αμφισβητείται από το ΚΚΕ, όχι όμως και από το Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο ωστόσο αρνείται να διαπραγματευτεί με τον καταζητούμενο Νίκο Πλουμπίδη.

Όλες οι προσπάθειες και οι διεθνείς πιέσεις για απόδοση χάριτος στον Μπελογιάννη απέβησαν άκαρπες. Παρά τα 250.000 τηλεγραφήματα από όλο τον κόσμο, την κινητοποίηση του Σαρλ ντε Γκωλ και όλων των υπόλοιπων προσωπικοτήτων της γαλλικής πολιτικής σκηνής, τους 159 βουλευτές των δύο μεγάλων κομμάτων της Μ. Βρετανίας, του Πως Ελυάρ, του Ζαν Κοκτώ, του Ζαν-Πωλ Σαρτρ, του Ναζίμ Χικμέτ, του Πάμπλο Πικάσο, του Τσάρλι Τσάπλιν και πολλών άλλων ακόμα, η απόφαση δεν ανατράπηκε. Έτσι στις 30 Μαρτίου, ημέρα Κυριακή, ο βασιλικός επίτροπος συνταγματάρχης Αθανασούλας ανακοινώνει στους Μπελογιάννη, Καλούμενο, Αργυριάδη και Μπάτση ότι η αίτηση χάριτος απορρίφθηκε και στις 4:12 π.μ.,  ο Νίκος Μπελογιάννης εκτελείται μαζί με τους συντρόφους του στο Γουδί.

Η εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει το πασίγωστο ποίημα “Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο” στον Αη-Στράτη το 1952.

Τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσης από τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, παρουσία του προέδρου τη Βουλής Νίκου Βούτση, του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα και του επικεφαλής της Ένωσης Κεντρώων, Βασίλη Λεβέντη, συνιστούν μια πρώτης τάξεως αφορμή για να ξεκινήσει μια εφ’ όλης της ύλης συζήτηση και αναστοχασμός γύρω από την ιστορία της Ελληνικής Αριστεράς, την εξέλιξη του ελληνικού κράτους μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο και τις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που οδήγησαν στη σύγχρονη Ελλάδα. Μετά από 65 χρόνια, η έκθεση αυτή μπορεί να ολοκληρώσει έναν κύκλο και να εγκαινιάσει νέους.