Αλμωπία - αφιέρωμα: Στα ακριτικά χωριά της Τζένας και του Πίνοβου

Στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, στα ανατολικά του Νομού Πέλλας, ένα πέταλο από ψηλές κορφές αγκαλιάζει μια ημιορεινή πεδιάδα, στην άκρη της οποίας απλώνονται χτισμένα πέντε μικρά χωριά. Πέντε ιστορικοί οικισμοί που τα φυσικά και πολιτισμικά τους αξιοθέατα σου κόβουν την ανάσα.



Αετοχώρι, Νότια, Περίκλεια, Λαγκαδιά και Αρχάγγελος. Χωριά ηπειρωτικά χτισμένα σε λόγγους και υψώματα που έχουν την τύχη να αγναντεύουν την Τζένα και το Πίνοβο. Στα ανατολικά της ακριτικής Αλμωπίας βρίσκεται ένας τόπος που μπορεί να μην προσελκύει πολλούς ταξιδιώτες, αλλά που μέσα του κρύβει έναν πλούτο από εικόνες και θρύλους μαγνητίζοντας με την άγρια ομορφιά του τοπίου όποιον αναζητά μια ξεχωριστή εμπειρία εξερεύνησης.

Πρωτεύουσα του Δήμου Αλμωπίας και αφετηρία του ταξιδιού είναι η πόλη της Αριδαίας χτισμένη στο κέντρο μιας μεγάλης πεδιάδας. Κοιτώντας προς τα βόρεια δεν είναι εύκολο να χάσεις τον δρόμο σου προς τα ανατολικά. Σε οδηγούν οι κορυφές που απλώνονται στη σειρά. Στα δυτικά το μακρόστενο Καϊμάκτσαλαν, ακολουθεί το πεταλόσχημο Πίνοβο και στο τέλος δεσπόζει η μυτερή κορφή της Τζένας.

Η διαδρομή κινείται αρχικά στον μεγάλο κάμπο της Αλμωπίας που παράγει μια μεγάλη ποικιλία από τοπικά προϊόντα: από τις «παππούδες Καρατζόβας» (ποικιλία φασολιού) και τα μεγάλα κεράσια μέχρι την άμπελο Αμάσι και την μπαχοβίτικη πιπεριά. Περνώντας από τα καμπίσια χωριά Ριζοχώρι και Φιλώτεια, σύντομα βγαίνετε από την πεδιάδα μέσα από μια φυσική είσοδο από λόφους στους πρόποδες των οποίων είναι χτισμένα αντικριστά τα χωριά της Φούστανης και της Θηριόπετρας.

Το Πίνοβο υψώνεται στα αριστερά σας και μετά από λίγα χιλιόμετρα μια παράκαμψη σας οδηγεί στον πρώτο χωριό του οδοιπορικού, το Αετοχώρι. Το χωριό ονομαζόταν παλαιότερα Τούσιανη και μέχρι τη δεκαετία του 1940 κρατούσε κοντά στους 1.500 κατοίκους. Περιμετρικά του χωριού ήταν χτισμένα κοντά στα δέκα ξωκλήσια αγίων που, όπως θρυλείται, το προστάτευαναπό τους Τούρκους. Ανάμεσα στις ρεματιές και τα βάτα ακόμα υπάρχουν κάποια απομεινάρια αυτών των μικρών ξωκλησιών, έτοιμα να τα ανακαλύψουν οι ερευνητές του μέλλοντος και οι ταξιδιώτες του παρόντος.


Ο Αγιος Δημήτριος στο Αετοχώρι, μία από τις ομορφότερες εκκλησίες της Μακεδονίας.

Το μικρό Αετοχώρι έχει την τύχη να φιλοξενεί έναν από τους πιο όμορφους ναούς της Βόρειας Ελλάδας, τον Αγιο Δημήτριο. Χτισμένος το 1842, ο ναός αποτελεί μια τρίκλιτη βασιλική με κλειστό περίστωο και διακρίνεται για τα πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία μοναδικής έμπνευσης. Το χαρακτηριστικό πυργοειδές καμπαναριό, οι χαμηλές του πόρτες, τα μικρά αμυντικά ανοίγματα στους τοίχους για να αποκρούονται οι επιθέσεις και πάνω από όλα οι εξαιρετικές τοιχογραφίες λαϊκοβυζαντινής τεχνοτροπίας ξεχωρίζουν.

Το Αετοχώρι, χτισμένο στην αγκαλιά του Πινόβου, είναι και η αφετηρία για τις πεζοπορικές διαδρομές που σας ανεβάζουν μέχρι τις κορυφές του βουνού περνώντας μέσα από υπέροχα δάση από θεόρατες οξυές. Από την πλατεία του χωριού ξεκινάει ένα μεγάλο μονοπάτι 22 χιλιομέτρων με καλή σήμανση που σας οδηγεί στα ψηλά. Οι κορυφές του βουνού υπήρξαν πεδίο μάχης κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν τα συμμαχικά στρατεύματα της Αντάντ συγκρούστηκαν με τα βουλγαρικά και σε πολλά σημεία συναντάει κανείς χαλάσματα φυλακίων και υπολείμματα πυρομαχικών.

Στη κατοικία των νυμφών

Στα πέντε χιλιόμετρα από το Αετοχώρι βρίσκεται το μεγαλύτερο χωριό της Νότιας, χτισμένο στους δυτικούς πρόποδες της Τζένας. Τα δύο βουνά χωρίζονται από ένα μεγάλο άνοιγμα στο οποίο πρωταγωνιστούν πάλι τα πυκνά δάση. Η Νότια έχει μεγάλη ιστορία που κρατάει από την ελληνιστική περίοδο και εδώ βρέθηκε ένα ρωμαϊκό αναθηματικό ανάγλυφο που παριστάνει τετραμελή οικογένεια. Το χωριό ταυτίζεται με τα βυζαντινά Ενώτια και στην πιο σύγχρονη ιστορία του πρωταγωνιστεί ο μαρτυρικός Γενάρης του '44 όταν ένα βουλγάρικο σύνταγμα εκτέλεσε τους περισσότερους κατοίκους παραδίνοντας τα σπίτια στις φλόγες. Σήμερα στον χώρο της εκτέλεσης θα συναντήσετε το ηρώο της θυσίας.


Ο καταρράκτης της Νότιας βρίσκεται κρυμμένος στην αρχή ενός φαραγγιού.

Μέσα από το χωριό ξεκινάει ένας χωματόδρομος, ο οποίος μετά από 2 χιλιόμετρα, φτάνει σε ένα όμορφο καταρράκτη με ύψος που φτάνει τα 10 μέτρα. Γύρω του υψώνονται κάθετα βράχια, ενώ η πυκνή βλάστηση δεν αφήνει τον ήλιο να περάσει δημιουργώντας ένα μαγευτικό, απόκοσμο τοπίο. Από εδώ ξεκινάει ένα από τα ομορφότερα μονοπάτια της Πέλλας που κινείται μέσα σε ένα φαράγγι και που μετά από 11 χιλιόμετρα καταλήγει στην κορφή της Μικρής Τζένας στα 2.070 μέτρα, απ’ όπου κανείς μπορεί να θαυμάσει όλη την Αλμωπία.

Λίγα χιλιόμετρα μετά στην άκρη της ημιορεινής πεδιάδας της μικρής Καρατζόβας βρίσκονται τα χωριά της Περίκλειας και της Λαγκαδιάς, το λίκνο των Μογλενίτων Βλάχων της περιοχής. Οι παλαιοί κάτοικοι των δύο χωριών ήρθαν στην περιοχή από τη Β. Ηπειρο στις αρχές του 17ου αιώνα και είναι διαφορετικής καταγωγής από τους Βλάχους της Πίνδου, καθώς η γλώσσα τους, τα κουτσοβλάχικα, μοιάζει πολύ με τη ρουμάνικη. Η παλαιότερη ονομασία της Περίκλειας ήταν Μπίρισλαβ και στους αιώνες που πέρασαν οι ντόπιοι έζησαν για τα καλά την ταραχώδη και πολυσχιδή ιστορία των Βαλκανίων. Η Περίκλεια χτίστηκε από νομάδες κτηνοτρόφους, εγκαταλείφθηκε και επαναπατρίστηκε από τους κατοίκους της, οι οποίοι έζησαν διωγμούς από Τούρκους, Βούλγαρους και Γερμανούς. Στις 7 Απριλίου του 1944 εδώ έλαβε χώρα η Μάχη της Περίκλειας από τον Ε.Λ.Α.Σ. κατά των Γερμανών, η οποία ήταν η τελευταία μάχη της αντίστασης στην περιοχή της Αλμωπίας. Στα νότια της Περίκλειας συναντιούνται τα ποτάμια Σάλνιτσα και Βαλισέκα που ενωμένα μετά μπαίνουν στην Καρατζόβα και μετά από λίγα χιλιόμετρα ενώνονται με άλλα ποτάμια σχηματίζοντας τον Αλμωπαίο. Αξίζει κανείς να κάνει μια βόλτα δίπλα στις όχθες των ποταμών κάτω από την εντυπωσιακή παρόχθια βλάστηση.

Στο μετόχι της Μεγίστης Λαύρας
Από την Περίκλεια η διαδρομή συνεχίζεται προς τα νότια ανεβαίνοντας στους πρόποδες του τρίτου βουνού που αγκαλιάζει την πεδιάδα της μικρής Καρατζόβας, του Πάικου. Σύντομα θα φτάσετε στο τέλος της διαδρομής, στο χωριό Αρχάγγελος το οποίο συνδέθηκε με την Ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας του Αθωνος. Πρόκειται για το πιο απομακρυσμένο και ορεινό χωριό της Αλμωπίας. Η μονή ίδρυσε στην περιοχή τον 11ο αιώνα ένα μετόχι αφιερωμένο στον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο η οποία μετά την πυρπόλησή της από τους μουσουλμάνους ξαναχτίστηκε και αφιερώθηκε στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.


Το υπέροχο άνθος του σπάνιου λουλουδιού με την ονομασία Ramonda nathaliae που βγαίνει στην Τζένα.

 


Σήμερα η μονή, που βρίσκεται τρία χιλιόμετρα βορειότερα του χωριού, έχει ανακηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο, ενώ κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα υπήρξε σημαντικό καταφύγιο και ορμητήριο Ελλήνων οπλαρχηγών. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο φωταγωγό, στην οποία ξεχωρίζουν οι υπέροχες αγιογραφίες και το ζωγραφισμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Πίσω στην πλατεία του Αρχαγγέλου που σφύζει από ζωή και κάτω από το εντυπωσιακό καμπαναριό του Αγ. Νικολάου, αξίζει να ξαποστάσετε σε κάποιο από τα ταβερνάκια του χωριού, απολαμβάνοντας το τέλος της βόλτας σας σε μία από τις πιο άγνωστες αλλά αυθεντικές και όμορφες περιοχές της Μακεδονίας.

Κείμενο - Φωτογραφίες: Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος | ethnos.gr