"Αποχαιρετώ όλα όσα ήμουνα και ζούσα..." Γράφει ο Κώστας Δανάς

«Δεν έχω κάνει τίποτα άλλο εκτός από το να προσπαθώ να ανασυνθέσω, το πώς ένας ορισμένος αριθμός από θεσμούς, που αρχίζουν να λειτουργούν έχοντας σαν πρόσχημά τους το ορθολογικό και το κανονικό, άσκησαν την εξουσία τους πάνω σε ομάδες ανθρώπων, στο πεδίο της συμπεριφοράς και του τρόπου ζωής.»

«Ανάμεσα στην επανάσταση και την συντριβή!»
Αρσένι Ταρκόφσκι.

Ο ρώσος ποιητής Αρσένι Ταρκόφσκι (1907 - 1989), έγινε γνωστός, τόσο στην χώρα μας, όσο και διεθνώς κυρίως από τον γιό του, τον σπουδαίο σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι (1932 – 1986). Ο Αντρέι περιέλαβε ποιήματα του πατέρα του, στις ταινίες «Καθρέφτης» (1974), «Στάλκερ» (1979) και «Νοσταλγία» (1983) καθώς και στο βιβλίο του «Σμιλεύοντας τον χρόνο». Αυτές οι αναφορές βοήθησαν καθοριστικά, για να γίνει γνωστός στο διεθνές κοινό.
Θα έλεγε κανείς πως στην σχέση γιού και πατέρα υπήρξε ένα πρόκριμα χρέους εκ μέρους του γιού, ο οποίος όταν έγινε διάσημος, ένιωσε την ανάγκη, ή την υποχρέωση να το εξοφλήσει κάνοντας αναφορά στον ποιητή πατέρα, που κατά τα άλλα τον στερήθηκε από την πρώτη παιδική ηλικία καθώς χώρισε από την σύζυγό του. Όμως το αίσθημα χρέους στηρίχτηκε όχι μόνο στην ιδιοπροσωπία της σχέσης τους, και στο γεγονός ότι το έργο του Αρσένι στο πλαίσιο της σοβιετικής λογοτεχνικής πραγματικότητας δεν γνώρισε ευρεία αποδοχή. Πάντως είναι πιο συνηθισμένο ο πατέρας να βοηθά τον γιό, παρά το αντίθετο.
Ο Αρσένι Ταρκόφσκι, συνδεδεμένος αρχικά με τους σκοπούς και τους ενθουσιασμούς της Ρωσικής επανάστασης, διαφοροποίησε τις προσδοκίες του κατά την Σταλινική περίοδο και εντάχθηκε σε ένα περιβάλλον περισσότερο εσωτερικών υπαρξιακών αναζητήσεων παρά κοινωνικών και λυρικών αναφορών. Συνδέθηκε με την ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγεβα (1892-1941) και πολλοί τον αναφέρουν ως τον τελευταίο έρωτά της. Όντας όμως νεότερός της, διαποτίστηκε από το πνεύμα της δικής της γενιάς. Το πνεύμα δηλαδή της επαναστατικής πρωτοπορίας στην ρωσική ποίηση των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα.
Η εποχή αυτή περιλαμβάνει, εκτός από την Τσβετάγεβα, την Άννα Αχμάτοβα (1889 – 1966), τον πρόδρομο και πρεσβύτερο όλων Αλεξάντερ Μπλόκ (1870 – 1954), τον Βλαντιμήρ Μαγιακόφσκι (1893-1930), τον Σεργκέι Γεσένιν (1895-1925) και τον Όσιπ Μαντελστάμα (1891-1938).
Τα στοιχεία αυτής της παράδοσης, δηλαδή την επαναστατική προσδοκία, την υπαρξιακή αναστόχαση και την ιστορική διάψευση παράλληλα με την υιοθέτηση του μοντερνισμού και την μετεξέλιξη της παραδοσιακής τεχνοτροπίας, τα εγκολπώθηκε ο Αρσένι Ταρκόφσκι και τα διερμήνευσε στο έργο του υπό το πρίσμα μιας δικής του πνευματικότητας προσδιορισμένης από την διαφορά ηλικίας. Ισορρόπησε πάνω σε τεντωμένο σχοινί.
Από την μια η επαναστατική πρωτοπορία και από την άλλη η αμφισβήτηση που θα διαπεράσει την σύντομη μετασταλινική εποχή (1956-1966), με ποιητές όπως ο Γεβγκένι Γεφτουσένκο (1933), ο Αντρέι Βοζνιεσένσκι (1933-2010), ο Ρόμπερτ Ροζντεστβένσκι (1932-1994), ο Μπουλάτ Ακουντζάβα (1924-1997), η Μπέλλα Αχμαντούλινα (1937- 2010) και άλλοι.
Ακριβώς αυτό το μεταιχμιακό στοιχείο που εκφράζει ο Αρσένι Ταρκόφσκι αξιοποιούν οι μεταφραστές Μαξίμ Κισιλιέρ και ο έλληνας Λίνος Ιωαννίδης της συλλογής χρόνος.
Δείχνουν δηλαδή στον αναγνώστη, ότι ο ποιητής αυτός είναι κάπου ανάμεσα. Ότι καλείται να εκφραστεί σε μια εποχή μεταιχμιακή ανάμεσα στην ελπίδα της επανάστασης και την τραγική διάψευσή της. Ανάμεσα στο μοντέρνο και το παραδοσιακό. Ανάμεσα στο κοινωνικό και το υποκειμενικό. Ανάμεσα στο ρεαλισμό και το μεταφυσικό. «Έτσι γίνεται, στον θερινό καύσωνα ξαπλώνεις και κοιτάς τον ουρανό, και ο ζεστός αέρας λικνίζεται πάνω από σένα, και ξαφνικά νιώθεις μια παράξενη, αιχμηρή γωνία αισθημάτων!..»
«Το μυστικό βάθος του Αρσένι και ο χαρακτήρας προϋπάρχουν, τόσο στην οντότητα του περιεχομένου, όσο και στην προσωπικότητα του ιδίου του λογοτέχνη. Γι’ αυτό και η γραφή του είναι πλασμένη από την φύση και ουσία της αυθεντικής καταγωγής.»
Με φυσικότητα αποδίδεται η ομοιοκαταληξία στα ποιήματα του Αρσένι:
Το κόκκινο φέγγος με στου χιονιού το στρώμα,
δεν αναγνωρίζω τι είναι ακόμα.

Μήπως είναι ένα φύλλο ορφανεμένο,
ένα κουρέλι από επίδεσμο σκισμένο,
μήπως βγήκε στην χιονισμένη χώρα
ο κοκκινόστηθος πετρίτης, και κάνε γύρους τώρα,
ή μήπως μ’ έχει παραπλανήσει της κολασμένης μέρας
η καπνισμένη δύση;

Αποχαιρετώ όλα όσα ήμουνα και ζούσα,
όσα περιφρονούσα, μισούσα, αγαπούσα.

Κώστας Δανάς
ιατρός