20 χρόνια Ίμια: Η τραγωδία που έριξε γκρίζο στο Αιγαίο

Τα Ίμια συμβολίζουν μια σύγκρουση που αποσοβήθηκε ή μια άλλη που μέλλει να συμβεί; Ο διεθνολόγος Κωνσταντίνος Φίλης εξηγεί πώς τα γεγονότα του 1996 σχετίζονται με τη σημερινή εύθραυστη ισορροπία στο Αιγαίο

Ήταν η κρίση των Ιμίων ένα ορόσημο για την μεταβολή του καθεστώτος κυριαρχίας στο Αιγαίο; Για την ελληνική πλευρά είναι σαφές ότι το υφιστάμενο διεθνές νομικό πλαίσιο έχει ρυθμίσει τελεσίδικα όλα τα ζητήματα κυριαρχίας και, συνεπώς, «γκρίζες ζώνες» δεν υπάρχουν, παρά μόνο στο μενού της Άγκυρας. Τι ισχύει όμως στην πράξη σήμερα, 20 χρόνια μετά τα όσα έφεραν Ελλάδα και Τουρκία ένα βήμα πριν από τη σύρραξη; Ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, σημειώνει στο WΕ του News247 ότι τα γεγονότα των Ιμίων μετέβαλαν εκ των πραγμάτων το status quo στη συγκεκριμένη περιοχή, αλλά και σε ολόκληρο το Αιγαίο. Εκτιμά ότι η Τουρκία έχει πετύχει να διευρύνει τα κέρδη της σε σχέση με ό,τι «κατείχε» πριν από 20 χρόνια και περιγράφει μια ιδιαίτερα σύνθετη κατάσταση όσον αφορά το «κλείσιμο» ζητημάτων που η γειτονική χώρα κατάφερε να βάλει στο τραπέζι.

Ποιο είναι σήμερα το καθεστώς κυριαρχίας στην περιοχή των Ιμίων;

Μετά το 1996, τα Ίμια έχουν εν τοις πράγμασι μετεξελιχθεί σε γκρίζα ζώνη, υπό την έννοια ότι η Ελλάδα εάν επιθυμεί δεν μπορεί να ασκήσει τα πλήρη κυριαρχικά της δικαιώματα επί της βραχονησίδας αυτής.

Είδαμε πρόσφατα ότι το να πάει ο υπουργός Εθνικής Άμυνας και να ρίξει ένα στεφάνι πάνω από τα Ίμια, προκάλεσε αντιδράσεις από πλευράς Τούρκων, οι οποίοι με τον τρόπο τους, δηλαδή με τις πτήσεις των μαχητικών τους, έστειλαν ένα μήνυμα ότι η περιοχή αυτή δεν μας ανήκει εξ ολοκλήρου. Αυτή τη στιγμή, καμία από τις δύο χώρες δεν μπορεί να κάνει απόλυτη άσκηση κυριαρχίας, αλλά προφανώς θα ήταν παράλογο να λέμε ότι η Τουρκία δεν ασκεί εθνική κυριαρχία σε ένα χώρο που δεν της ανήκει. Είναι η Ελλάδα εν προκειμένω αυτή που δεν μπορεί και προφανώς, για λόγους ισορροπιών και συσχετισμών, δεν θέλει να ασκήσει πλήρη εθνική κυριαρχία πάνω στα Ίμια. Αν το κάνει, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο αντίδρασης από τουρκικής πλευράς.



Εκτός από το πλήγμα που δέχθηκε τότε το αίσθημα της εθνικής υπερηφάνειας, ποιες άλλες συνέπειες είχαν για την Ελλάδα τα γεγονότα των Ιμίων;

Το ίδιο το περιστατικό προφανώς πλήττει, ή έπληξε τότε, το εθνικό φρόνημα κι άφησε πίσω του ένα τραύμα. Βέβαια, εκ των υστέρων φαίνεται ότι το «ευχαριστώ» στους Αμερικανούς του τότε πρωθυπουργού, για το οποίο ο ίδιος χλευάστηκε και το οποίο χρεώθηκε, είχε μια δόση αλήθειας, με την έννοια ότι αν δεν υπήρχε αμερικανική επέμβαση πιθανότατα τα πράγματα να είχαν επιδεινωθεί. Στην Ελλάδα υπήρχε κατάσταση εσωτερικής αστάθειας και μία νεότατη κυβέρνηση στην εξουσία, η οποία ίσως δεν θα μπορούσε να διαχειριστεί εκείνη την κρίση - και αυτός ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Τούρκοι την προκάλεσαν. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, αν και κανένας δεν μπορεί να το αποδείξει, να είχαν δημιουργηθεί τετελεσμένα ακόμη δυσμενέστερα για τα εθνικά μας συμφέροντα, αν δεν είχε υπάρξει η επέμβαση των Αμερικανών.

Ως προς το τι συνέπειες είχε η κρίση στα Ίμια, όταν σε ένα χώρο ο όποιος εμείς θεωρούμε και πιστεύουμε ότι μας ανήκει εξολοκλήρου δημιουργείται ένα τετελεσμένο «γκριζοποίησης», αυτό αποτελεί αρνητικό προηγούμενο για τα εθνικά μας συμφέροντα.




Το ζήτημα των «γκρίζων ζωνών» τέθηκε από την Τουρκία για πρώτη φορά μετά τα Ίμια;

Ναι. Και υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι το 1997 αυτή η κατάσταση νομιμοποιήθηκε με τη συμφωνία της Μαδρίτης.

(σ.σ. στο περιθώριο της τότε συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης και ο Τούρκος πρόεδρος, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, υπέγραψαν τη σχετική συμφωνία. Παράγραφος του κοινού ανακοινωθέντος ανέφερε ότι «και οι δύο χώρες θα αναλάβουν προσπάθεια να προωθήσουν τις διμερείς σχέσεις, που θα βασίζονται σε σεβασμό στα νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία τους». Ειδικοί θεωρούν ότι η Τουρκία «πατά» στη συγκεκριμένη αναφορά για να προωθήσει τις βλέψεις της στο Αιγαίο.)

Προσωπικά δεν υποστηρίζω ότι η συμφωνία της Μαδρίτης νομιμοποίησε τις τουρκικές διεκδικήσεις, απλά σημειώνω ότι υπάρχουν πολλοί αναλυτές οι οποίοι ισχυρίζονται ότι όχι μόνο είχαμε την «γκριζοποίηση» κάποιων ζωνών με αφορμή τα Ίμια, αλλά ότι ουσιαστικά δεχθήκαμε τη νομιμοποίηση αυτής της κατάστασης με τη συμφωνία της Μαδρίτης.
Με το σημερινό συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στις δύο χώρες, πόσο πιθανό θεωρείτε να αμφισβητηθεί περαιτέρω η κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο;

Η Τουρκία φαίνεται να έχει σήμερα μια πρόθεση να κλείσει τα ζητήματα του Αιγαίου. Και μοιάζει να πιέζει προς αυτή την κατεύθυνση την ελληνική πλευρά. Ασφαλώς αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι η Τουρκία έχει πάρα πολλά ανοιχτά μέτωπα και θα ήθελε να αρχίσει να τα κλείνει, πάντα βέβαια με τους δικούς της όρους. Από αυτά τα μέτωπα, το Αιγαίο, όσο κι αν σε εμάς φαίνεται παράδοξο, ανήκει στα πιο εύκολα. Αν το συγκρίνουμε με το μέτωπο του κουρδικού, τη Συρία, τις προβληματικές σχέσεις της γείτονος με Ισραήλ και Αίγυπτο, το Αιγαίο είναι παρωνυχίδα για την Τουρκία.

Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο η Τουρκία δείχνει ότι θέλει να κλείσει το μέτωπο του Αιγαίου έχει να κάνει με το ότι βλέπει ότι η ελληνική πλευρά είναι σε μια θέση αδυναμίας. Άρα θεωρεί ότι είναι καλή ευκαιρία για να μπορέσει να προωθήσει καλύτερα τη θέση της.



Ρεαλιστικά τι προσδοκά; Με τι θα ήταν ευχαριστημένη η Τουρκία;

Το τουρκικό καθεστώς μπορεί να εμφανίζει τώρα ως πρόθεσή του το κλείσιμο των ζητημάτων του Αιγαίου, αλλά πιστεύω ότι μακροχρόνια ο σχεδιασμός του και η στόχευσή του είναι η κατάσταση στο Αιγαίο να μείνει ως έχει ακριβώς αυτή τη στιγμή. Αυτό, διότι προκειμένου κλείσουν τα θέματα του Αιγαίου, η Τουρκία κάτι θα πρέπει να δώσει. Δεν είναι όμως διατεθειμένη να το κάνει, γιατί προσδοκά ότι θα κερδίσει λιγότερο σε σχέση με ό,τι αυτή τη στιγμή διαθέτει. Εννοώ ότι όσο η κατάσταση παραμένει συγκεχυμένη και γκρίζα για διάφορα σημεία του Αιγαίου, ενώ παράλληλα η Τουρκία έχει ένα συσχετισμό υπέρ της, γνωρίζει ότι αυτά τα πεδία που τελούν υπό αμφισβήτηση δεν πρόκειται να αλλάξουν στάτους. Αυτό είναι βολικό για τα συμφέροντα της, γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα στις βραχονησίδες. Η Ελλάδα δεν μπορεί, για παράδειγμα, να υπογράψει συμφωνία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με την Αίγυπτο αν η Τουρκία διαφωνεί.

Για να κλείσουν τα ζητήματα, λοιπόν, η Τουρκία χρειάζεται να κάνει παραχωρήσεις. Με τις παραχωρήσεις αυτές, θα χάσει περισσότερα απ' όσα κερδίζει τώρα που τα θέματα είναι ανοιχτά.



Αν το δούμε αντίστροφα, την Ελλάδα θα τη συνέφερε να κάνει κάποιες παραχωρήσεις και να κλείσουν αυτά τα ζητήματα;

Μάλλον όχι. Γιατί η Τουρκία έχει μία μαξιμαλιστική ατζέντα στο Αιγαίο κι έχει καταφέρει τα τελευταία 20 χρόνια, γκριζοποιώντας περιοχές, να πάρει κάτι περισσότερο από αυτό το οποίο κατείχε προηγουμένως.

Το να πάει η Ελλάδα να κλείσει τώρα τα ζητήματα του Αιγαίου, ενώ είναι σε θέση αδυναμίας, προφανώς σημαίνει ότι θα κάνει αρκετές παραχωρήσεις. Άρα θα πρέπει να περιμένει την κατάλληλη στιγμή, που θα είναι σε θέση να διαπραγματευτεί από ίση αφετηρία.

Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε η χώρα μας να επιχειρήσει να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα και να δοκιμάσει τις τουρκικές αντοχές. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, η Ελλάδα να κάνει μία βραχονησίδα -από αυτές που οι Τούρκοι θεωρούν ότι είναι «αντικείμενο διαπραγματεύσεων»- θαλάσσιο καταφύγιο. Δεν θα κατοικείται, αλλά θα είναι καταφύγιο το οποίο θα ανήκει στην ελληνική κυριαρχία και θα αναγνωρίζεται από αυτούς οι οποίοι θα το χρησιμοποιούν.
Κάτι τέτοιο δεν θα δεχόταν κριτική, ως τυχοδιωκτισμός;

Σε αυτές τις περιπτώσεις, πριν κάνεις μία ενέργεια σταθμίζεις και ζυγίζεις τα δεδομένα και παίρνεις κάποια ρίσκα. Απλά, σήμερα που μιλάμε, το ότι δεν παίρνεις κανένα ρίσκο σε φέρνει ολοένα και περισσότερο σε μία κατάσταση δυνάμει υποχώρησης. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, το να κάνεις μια ενέργεια, χωρίς να έχεις ελέγξει τις συνέπειες και χωρίς να μπορείς να την υποστηρίξεις μέχρι τέλους, είναι τυχοδιωκτισμός.

Για αυτό το λόγο πιστεύω ότι η κουβέντα περί Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών είναι τυχοδιωκτική από αυτούς που την αναπαράγουν. Αν η Ελλάδα αύριο συμφωνήσει την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη με την Αίγυπτο κι έρθει η Τουρκία μεθαύριο να αμφισβητήσει εμπράκτως αυτή τη συμφωνία, στέλνοντας 10 πολεμικά πλοία σε μια περιοχή που υποτίθεται ότι είναι στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της χώρας μας, εμείς είμαστε διατεθειμένοι, αποφασισμένοι και ικανοί να στείλουμε με τη σειρά μας αντίστοιχες δυνάμεις και να έρθουμε ακόμη και σε ευθεία αντιπαράθεση για να καλύψουμε την απόφαση;



Ίμια: οι 38 μέρες της κρίσης

25 Δεκεμβρίου 1995: Τουρκικό φορτηγό πλοίο προσαράξει κοντά στις βραχονησίδες Ίμια. Ο πλοίαρχός του αρνείται την ελληνική βοήθεια, λέγοντας ότι βρίσκεται σε τουρκικά χωρικά ύδατα. Τρεις μέρες αργότερα, δέχεται να ρυμουλκηθεί στην Τουρκία από ελληνικό ρυμουλκό. Στις 29 Δεκεμβρίου, το τουρκικό ΥΠΕΞ, με ρηματική του διακοίνωση στο αντίστοιχο ελληνικό, υποστηρίζει ότι οι βραχονησίδες είναι καταχωρισμένες σε κτηματολόγιο του νομού Αλικαρνασσού και ανήκουν στην Τουρκία. Στα μέσα Γενάρη παραιτείται ο Ανδρέας Παπανδρέου και, λίγες μέρες αργότερα, αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Κώστας Σημίτης. Στις 25 Ιανουαρίου, ο δήμαρχος Καλύμνου υψώνει στη Μεγάλη Ίμια την ελληνική σημαία. Τα τουρκικά τηλεοπτικά κανάλια τροφοδοτούν το κλίμα έντασης, προβάλλοντας σχετικές εικόνες. Δύο μέρες μετά, δημοσιογράφοι της Χουριέτ φτάνουν με ελικόπτερο στη βραχονησίδα, κατεβάζουν την ελληνική σημαία και υψώνουν στη θέση της την τουρκική. Την επομένη, ελληνικό πολεμικό πλοίο υποστέλλει την τουρκική σημαία και υψώνει ξανά την ελληνική, ενώ Έλληνες βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη βραχονησίδα και αναλαμβάνουν τη φύλαξη της σημαίας.







Μέχρι τις 30 Ιανουαρίου, σημειώνεται πλήρης κλιμάκωση της κρίσης. Πολεμικά πλοία των δύο χωρών πλέουν στην περιοχή. Σε πολιτικό επίπεδο, ο Έλληνας πρωθυπουργός δηλώνει στη Βουλή (29/1) ότι σε οποιαδήποτε πρόκληση η Ελλάδα θα αντιδράσει άμεσα και δυναμικά, επαναλαμβάνοντας το ίδιο και σε τηλεφωνική του επικοινωνία με τον πρόεδρο των Η.Π.Α., Μπιλ Κλίντον. Η πρωθυπουργός της Τουρκίας, Τανσού Τσιλέρ, απαντά στις 30 Ιανουαρίου ότι την επόμενη μέρα η Ελληνική σημαία θα έχει κατέβει από τα Ίμια.




Τις πρώτες ώρες της 31ης Ιανουαρίου, Τούρκοι κομάντος αποβιβάζονται στη Μικρή Ίμια και υψώνουν την τουρκική σημαία. Στις 05:30 το πρωί, ελικόπτερο του πολεμικού ναυτικού που είχε πετάξει πάνω από τα Ίμια, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη τουρκικού αγήματος στη μια βραχονησίδα, εξαφανίζεται από τα ραντάρ και τις συχνότητες επικοινωνίας. Σκοτώνονται τα μέλη του πληρώματός του, οι υποπλοίαρχοι Χριστόδουλος Καραθανάσης και Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός.

Την ίδια ώρα, σε διπλωματικό επίπεδο γίνονται αγωνιώδεις προσπάθειες αποκλιμάκωσης, με τον Αμερικανό ΥΠΕΞ, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, να παρεμβαίνει δυναμικά και προς τις δύο πλευρές. Στις 06:00, τα εμπλεκόμενα μέρη συμφώνησαν να αποσύρουν τα αγήματα και τις σημαίες από τις βραχονησίδες, όπως και τα πολεμικά τους πλοία από την περιοχή.




News247.gr