Σταγόνες ιστορίας - Της Εύας Μυλωνά

Ανήμερα της Εθνικής Επετείου της 25ης Μαρτίου, η δασκάλα Εύα Μυλωνά εστιάζει στην ιστορική διάσταση μιας εκ των σημαντικότερων ημερών του ελληνικού έθνους.

Σταγόνες ιστορίας…

25η Μαρτίου, μεγάλη μέρα για τον Ελληνισμό, διπλή γιορτή. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η χαρμόσυνη είδηση της Θαυμαστής σύλληψης του Ιησού Χριστού από την Υπεραγία Θεοτόκο από τη μια και από την άλλη η “έκρηξη” και γενίκευση της επαναστάσεως του υπόδουλου ελληνικού λαού, του επί τετρακόσια χρόνια σκλαβωμένου υπό τον Οθωμανικό ζυγό. 

Ας εστιάσουμε, όμως, στην ιστορική διάσταση αυτής της ημέρας. 

Η ελληνική επανάσταση του 1821 ορίστηκε, με Βασιλικό Διάταγμα του 1838 από την Κυβέρνηση του Όθωνα , να εορτάζεται ως εθνική εορτή κάθε χρόνο κατά την 25η Μαρτίου. Πρόκειται για μια επανάσταση-σταθμό , ένα σημείο ορόσημο στη νεότερη ελληνική ιστορία, που αλλάζει το μέχρι τοτε επικρατούν εδαφικό, εθνικό, εθνοτικό, πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής την εποχή που αυτή εκδηλώνεται, αλλά και εφεξής.

Τι μας έρχεται στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε αυτή την ιστορική περίοδο; Συλλογιζόμαστε συχνά τους πολύμορφους αγώνες των Ελλήνων, για ανεξαρτησία, για ελευθερία, τις ηρωικές εκείνες και ανυπέρβλητες μορφές που αναδύθηκαν από τη θάλασσα της αυτοθυσίας και του κοινού αγώνα με τρόπο που παραμένει θαυμαστός και σήμερα, σχεδόν 200 χρόνια μετά. Υπάρχουν στ'αλήθεια τόσα σημεία, πρόσωπα και γεγονότα που μπορεί να σταθεί κανείς. Άλλα έχουν προηγηθεί και άλλα τόσα ή και ακόμη περισσότερα είναι αυτά που ακολούθησαν, γιατί, φυσικά, αυτή η περίοδος δεν ξεκινά ούτε και τελειώνει αυτή την ημέρα, την 25η του Μάρτη. Άλλα είναι περισσότερο γνωστά και άλλα λιγότερο. Σίγουρα, όλα αυτά, πρόσωπα και γεγονότα αξίζει πραγματικά να έχουν μια θέση και στη μνήμη και στην καρδιά και στη συνείδησή μας.

Ας προσπαθήσουμε τώρα να αγγίξουμε μια πτυχή αυτής της περιόδου της ιστορίας μας. Ίσως από τις λιγότερο γνωστές, αλλά σίγουρα ενδιαφέρουσα. Μια σταλαγματιά μέσα στον ωκεανό των γεγονότων.

Η δίκη των Κολοκοτρώνη-Πλαπούτα και Η δίκη των Πολυζωίδη-Τερτσέτη

Βρισκόμαστε στο έτος 1834. Έχει προηγηθεί η επανάσταση, έχουν απελευθερωθεί η Πελοπόννησος, η Στερεά Ελλάδα και οι Κυκλάδες και το 1830 αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία του νέου ελληνικού κράτους. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος βρίσκεται υπό “βαυαρικό καθεστώς”, έπειτα από τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια (27 Σεπτεμβρίου 1831). Ο Όθωνας( πρώτος Βασιλεύς της Ελλάδος) είναι ακόμα ανήλικος, οπότε μέχρι την ενηλικίωσή του οι κυβερνητικές αρμοδιότητες βρίσκονται στα χέρια τριμερούς επιτροπής αποτελούμενης από τουςΒαυβαρούς : Κόμη Ιωσήφ Λουδοβίκο Άρμανσμπεργκ (πρόεδρος), Γεώργιο Λουδοβίκο Φον Μάουερ και υποστράτηγο Κάρολο Γουλιέλμο Έιντεκ.

Τα συμφέροντα της αντιβασιλείας επιτάσσουν τη σύλληψη και φυλάκιση μεγάλων αγωνιστών και ολπαρχηγών, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Πλαπούτας, ο Τζαβέλας, ο Νικηταράς κ.α. Ο λόγος; Επικαλούνται συνομωσία αυτών με σκοπό την ανατροπή του Όθωνα.

Στην πραγματικότητα φαίνεται να είναι ενοχλημένοι από τη φιλοκαποδιστριακή και φιλορωσική τους τοποθέτηση.

Συλλαμβάνονται νύχτα. Το υπουργικό συμβούλιο δεν είναι ενημερωμένο. Είναι απόφαση αποκλειστικά της Αντιβασιλείας. Όταν γνωστοποιείται το γεγονός εκδηλώνονται αντιδράσεις από κάποιους υπουργούς, αλλά χωρίς να φέρουν αποτέλεσμα.

Οριζεται δίκη που διαρκεί πολλές ημέρες. Πραγματοποιείται στο χώρο του παλιού τζαμιού του Ναυπλίου, που λειτουργεί σαν Πρωτοδοκείο. Κατηγορούμενοι οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και Δημήτριος Πλαπούτας. Για τους υπόλοιπους φυλακισθέντες αγωνιστές λέγεται ότι αφέθησαν τελικά ελεύθεροι μετά από παρέμβαση του Μαυροκορδάτου. Μέλη του "Εγκληματικού Δικαστηρίου": Πρόεδρος ο Αναστάσιος Πολυζωίδης. (Διακεκριμένος νομικός. Ήταν εκδότης της Εφημερίδας "Απόλλων" μέσα από την οποία εκδήλωνε την αντίθεσή του απένατι στον Καποδίστρια και στον Κολοκοτρώνη, που ήταν ένθερμος υποστηρικτής της πολιτικής που εφάρμοζε ο Καποδίστριας.)

Δικαστές:

Δ. Σούτσος(γαμπρός του τότε Υπ. Δικαιοσύνης κ. Σχινά), Γ. Τερτσέτης(νομικός, συγγραφέας κ.α.), Α. Βούλγαρης(γραμματέας, υπάλληλος υπουργείου, που σε αυτή τη δίκη εκτελεί χρέη δικαστή!), Φ. Φραγκούλης

Γραμματέας : Χρ. Ζώτος

Επίτροπος της επικρατείας (ο ρόλος του σημερινού Εισαγγελέα), Εδουάρδος Μάσον( Σκωτσέζικης καταγωγής νομικός και θεολόγος) .

Συνήγορος του Κολοκοτρώνη ήταν ο Π. Βαλσαμάκης και του Πλαπούτα ο Χ. Κλωνάρης.

Κατά τη διάρκεια της πολύκροτης αυτής δίκης λαμβάνουν χώρα ψευδομαρτυρίες, κατηγορίες ανυπόστατες, απροκάλυπτες παρεμβάσεις της Αντιβασιλείας. Υπέρτατος σκοπός η καταδίκη των Κολοκοτρώνη-Πλαπούτα για εσχάτη προδοσία. Οι τρεις εκ των πέντε δικαστών υποτάσσονται στις άνωθεν εντολές (Σούτσος, Φραγκούλης, Βούλγαρης). Όμως, οι Πολυζωίδης και Τερτσέτης αρνούνται κατηγορηματικά να υπογράψουν την καταδίκη των δυο αγωνιστών όχι μονο παραδεχόμενοι την απουσία αποδεικτικών στοιχείων, αλλά και αντιλαμβανόμενοι την ύπαρξη σκευωρίας.

Γίνεται μεγάλη προσπάθεια με κάθε μέσο να πειστούν για να συνυπογράψουν, όμως μένουν ακλόνητοι στην απόφασή τους. Οι παρασκηνιακές πιέσεις ολοκληρώνονται με την αποστολή από την Αντιβασιλεία στο χώρο του Δικαστηρίου του ίδιου του Υπ. Δικαιοσύνης με σκοπό να "συμμορφώσει" τους δυο "απείθαρχους" δικαστές, αποσπώντας οπωσδήποτε την υπογραφή τους. Ένα χαρακτηριστηκό παράδειγμα από τη στιχομυθία που φέρεται να αναπτύχθηκε ανάμεσά τους :

Σχινάς: Εν ονόματι του βασιλέως σας διατάσσω να υπογράψετε!

Πολυζωίδης: Προτιμώ να μου κόψετε το χέρι!

Τερτσέτης: Δε θα με έχετε συνεργό στο φόνο δύο αθώων ανθρώπων!

Τελικά, η καταδικαστική απόφαση απαγγέλεται από το Γραμματέα υπογεγγραμμένη μοναχά από τους άλλους τρεις δικαστές (πλειοψηφία). Οι άλλοι δυο δικαστές, μετά και από την άρνησή τους να επιστρέψουν στις θέσεις τους στην αίθουσα του δικαστηρίου, τοποθετήθηκαν βιαίως εκεί από χωροφύλακες κατ΄εντολή του υπουργού. Πως απάντησε ο Πολυζωίδης στην άσκηση βίας;

"Το σώμα μου δύνασθε να το κάμητε όπως θέλετε, αλλά τον στοχασμόν μου, την συνείδησήν μου, δεν θα δυνηθήτε να τα παραβιάσητε!"

Ίσως αυτή να είναι η ενδοξότερη σελίδα δικαστικής εντιμότητας, προσωπικής και εθνικής αξιοπρέπειας.

Καταδικαστική η απόφαση!Εις θάνατον! Στη λαιμητόμο ήθελαν να οδηγήσουν τους δυο ήρωες.

Στο άκουσμα της απόφασης ο Κολοκοτρώνης με βλέμμα ατάραχο αναφωνεί : Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθεις εν τη βασιλεία σου.

Κι έπειτα απευθυνόμενος στο συνήγορό του λέει: Αντίκρυσα τόσες φορές το θάνατο και δεν τον φοβήθηκα! Ούτε τώρα τον φοβούμαι!

Ενώ ο Πλαπούτας ξεσπά σε δάκρυα σκεπτόμενος περισσότερο την πολυμελή οικογένεια που θα άφηνε πίσω του.

"Βρε συ, δεν ντρέπεσαι; Εσύ δεν φοβήθηκες τους Τούρκους και τώρα κλαις; Κουράγιο, ξάδερφε! Τ'όνειρό μας ήταν να λευτερώσουμε την πατρίδα. Μη λυπάσαι, λοιπόν. Εμείς κάναμε το χρέος μας κι αυτοί ας μας καταδικάσουν!" Του είπε ο Κολοκοτρώνης πριν τους απομακρύνουν από την αίθουσα.

Η δίκη ολοκληρώθηκε με την ανάγνωση της αποφάσεως. Οι δυο καταδικασθέντες οδηγούνται άμεσα στην φυλακή και περιμένουν να οδηγηθούν στο θάνατο, ενώ οι δυο δικαστές που πήγαν κόντρα στις άνωθεν προσταγές-επιταγές καθαίρονται από το αξίωμά τους και φυλακίζονται κι αυτοί.

Όμως, η γενναία στάση των δυο δικαστών, η λαϊκή αγανάκτιση που προκάλεσε η καταδικαστική αυτή απόφαση, αλλά και η φημολογούμενη περέμβαση του Όθωνα για τη μη πραγματοποίησή της ανάγκασαν την αντιβασιλεία να την μετατρέψει αρχικά σε ισόβια κάθειρξη και εν συνεχεία σε εικοσαετή.

Τελικά, οι δυο αγωνιστές παραμένουν στη φυλακή για πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα, αφού ελευθερώνονται λαμβάνοντας χάρη από τον Όθωνα με την ενηλικίωσή του (20 Μαϊου 1835).

Ο Κολοκοτρώνης περιγράφει στο Γ. Τερτσέτη (γράφει καθ'υπαγόρευση τα απομνημονέυματα του Κολοκοτρώνη, καθώς και πολλών ακόμα ηρώων) το μαρτυρικό εκείνο χρονικό διάστημά που βρικόταν φυλακισμένος :

Μ'έβαλαν εννέα μήνες φυλάκιση χωρίς να βλέπω κανέναν εκτός από το δεσμοφύλακά μου. Δεν ήξερα τόσους μήνες τι γίνεται έξω, ποιός ζει, ποιός πεθαίνει, ποιόν άλλον έχουν φυλακισμένο. Δεν ήξερα γιατί μ'έχουν φυλακισμένο. Ποτέ δεν πίστευα οτι θα φτάσουν σε τέτοιο σημείο να έχουν ψευδομάρτυρες.

Τι απόγιναν, όμως, οι δυο δικαστές Πολυζωίδης και Τερτσέτης; Παραπέμπονται σε δίκη ως "ένοχοι άρνησης υπηρεσίας και παραβίασης της εχεμύθειας, με σκοπό ιδιοτελή προς βλάβην του κράτους" και δικάζονται τέσσερις μήνες μετά από τη φυλάκισή τους. Η δίκη πραγματοποιήθηκε στο ίδιο χώρο που πραγματοποιήθηκε η δική Κολοκοτρώνη-Πλαπούτα το μήνα Σεπτέμβριο του ιδίου έτους. Στη δίκη τους επίτροπος είναι και πάλι ο Μάσον. Πρόεδρος του "Εγλκηματικού Δικαστηρίου" Ο Σωμάκης. Μέλη ο Βάλβης, ο Κανούσης, ο Λεονταρίδης και ο Κριεζής. Κι όλα είναι διαφορετικα.... Έχουν αντιστραφεί πια γι' αυτούς οι ρόλοι. Απο κρίνοντες που ήταν λόγω του αξιωματός τους τώρα είναι αυτοί οι κρινόμενοι, οι κατηγορούμενοι.

Κι ενώ ίσως δεν το περιμένει κανείς εκείνοι νιώθουν οτι βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση. Τι τους κάνει να αισθάνονται έτσι; Μα φυσικά η ελευθερία. Η ελευθερία του λόγου. Είναι μια μοναδική ευκαιρία για να μιλήσουν χωρίς να μπορεί να τους επιβάλλει κάποιος κάτι, μια ευκαιρία για να μιλήσουν με τέτοια λόγια που δεν μπορούν να αφήσουν καμιά καρδιά ασυγκίνητη, που είναι αδύνατο να μη ταράξουν τον ανθρώπινο νου και τη συνείδησή του. Πρόκειται για την απολογία Τερτσέτη-Πολυζωίδη.

Παρατίθενται αποσπάσματα της απολογίας Τετρσέτη:

Τερτσέτης : ...Ποιος είσαι εσύ, ώ Επίτροπε, που ήρθες στην χώρα μας να μας δικάσεις; Είσαι αλλόεθνος και για να είσαι αλλόεθνος δεν μπορεί να είσαι δίκαιος. Δεν μπορείς να δικάσεις Έλληνες.

...Ξέρεις να λές Ελλάδα στα ελληνικά, μα τίποτε δε νιώθεις απ? ό,τι σπουδαίο, μεγάλο και αιώνιο κρύβει τούτη η λέξη στα σπλάχνα της.

...Κατάλαβες τη θέση του εισαγγελέα σε Ελληνικό δικαστήριο αλλά δεν έχεις θέση στην Ελληνική δικαιοσύνη, Επίτροπε. Είσαι εκτός φύση και θέση. Θέλεις να δικάσεις Έλληνα με τον πατριωτισμό του Εγγλέζου.

...Δεν είμαι από την Σπάρτη, δεν είμαι Αθηναίος, πατρίδα μου έχω όλη την Ελλάδα· τοιουτοτρόπως εκφράζεται ο γενναίος Πλούταρχος, είναι σχεδόν δύο χιλιάδες έτη, εις ένα των συγγραμμάτων του·ημέις γεννημένοι εις πλέον ευτυχισμένη εποχήν, δηλαδή όταν η θρησκεία και η φιλοσοφία εφώτισαν, εκήρυξαν, εσφάγισαν το δόγμα της αγάπης και της ισότητας, δυνάμεθα να εκφρασθούμε με φρόνημα ακόμη υψηλότερον από το φρόνημα του παλαιού ανδρός, δυνάμεθα να ειπούμε ότι ημείς δεν είμεθα ούτε από την Ελλάδα, ούτε από την Ιταλία, ούτε από την Γερμανία, ούτε από την Αγγλία, πατρίδα έχουμε το ανθρώπινο γένος όση γη περιγκαλάζει ο εύμορφος αιθέρας είναι η αγαπητή μας πατρίδα.

...Ο Εθνισμός μας! Ο Εθνισμός μας, ω Επίτροπε, είναι θεμελιωμένος εις τα αίματα οκτακοσίων χιλιάδων Ελλήνων φονευθέντων εις τον αγώνα. Και δεν ήταν θέλημα Θεού ημείς, εις την 26 Μαΐου, να φθάσομεν εις τόσην αναισθησίαν, ώστε να εξαλείψει την λατρείαν του εθνισμού από τα σπλάχνα μας η επωμίδα του Υπουργού. Το έργον εκείνης της ημέρας ήταν το νομιμότατον σχόλιον της επαναστάσεως και η ωραιότατη ημέρα της βασιλείας. Τι ήταν η επανάστασίς μας; Ήταν άλλο παρά μια ορμή προς τον πολιτισμό, πόθος να χαρούμεν τους καρπούς του; Και τι άλλο ήταν η υπογραφή μας...

Το δικαστήριο αθώωσε τους δυο κατηγορουμένους. Οι απολογίες Τερτσέτη και Πολυζωίδη δεν άφησαν κανέναν ασυγκίνητο. Ήταν ομολογία πίστεως , ήταν μνεία στην Πατρίδα, στην Ελευθερία, στη Δικαιοσύνη, στην Αξιοπρέπεια. Μίλησαν καθαρά, με αντρειοσύνη και κόντρα στις ξένες εκείνες δυνάμεις που επιβουλεύονταν πάντοτε τα συμφέροντα του Έλληνα και που προσπάθησαν με απειλές και άλλα πλάγια μέσα να τους φημώσουν.

Αυτοί οι άνθρωποι δεν θυσιάστηκαν σε κάποια μάχη. Δεν παύουν, όμως, να έχουν ηρωικό ανάστημα. Αγωνίστηκαν με κάθε κόστος για την απόδοση της δικαιοσύνης, σεβόμενοι απόλυτα το αξίωμά τους, τους ανθρώπους που είχαν απέναντί τους. Σεβόμενοι, τελικά, κάθε έννοια δικαίου, και υπηρετώντας με τη στάση που επέδειξαν τον ελληνικό λαό, που τους δικαίωσε ευθύς γι’αυτή και που θα συνεχίζει να τους δικαιώνει εις τους αιώνας.

Χρόνια πολλά και ειλικρινείς ευχές για καλύτερες μέρες για έναν λαό που δοκιμάζεται και αγωνίζεται και πάλι τα τελευταία χρόνια, αλλά με διαφορετικό τρόπο.

Εύα Μυλωνά,

Δασκάλα

για το ialmopia.gr

Βιβλιογραφία

Σολωμού Αλίκη, "Τερσέτης Γεώργιος", Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνώμ, Αθήνα, 1988

Εγκυκλοπαίδεια Χάρη Πάτση, 21ος Αιώνας, τόμοι 18 & 25

Αναστάσιος Πολυζωίδης, Η δίκη των Κολοκοτρώνη Πλαπούτα, εκδόσεις Πελεκάνος

argolikivivliothiki.gr