Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΕ ΕΝΑ ΚΛΙΚ: Το μάθημα που ποτέ δεν διδάχθηκες στο σχολείο: Πώς να μαθαίνεις!

Το μάθημα που ποτέ δεν διδάχθηκες στο σχολείο: Πώς να μαθαίνεις! - Πηγή: Bigthink - Μετάφραση: Μιχάλης Τσιλογλανίδης


Μία έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Psychological Science in the Public Interest αξιολόγησε 10 τεχνικές διευκόλυνσης της μάθησης. Η έρευνα συμπεριέλαβε μία ποικιλία τεχνικών, από μνημονικούς κανόνες μέχρι υπογράμμιση κειμένων και κατέληξε σε ορισμένα μη αναμενόμενα συμπεράσματα.

 

Λόγω του μεγάλου όγκου της συγκεκριμένης έρευνας ήταν επιβεβλημένη μία σύνοψη των παρακάτω τεχνικών βασισμένη στα συμπεράσματά της και σε ότι αφορά στην αποτελεσματικότητα της κάθε τεχνικής. Δεν θα ήταν σοφό, ωστόσο, να αγνοείται το γεγονός οτι κάθε μαθητής έχει αναπτύξει τον δικό του/της ξεχωριστό τρόπο να μαθαίνει και συνεπώς το γνωστό «one size fits all» δεν μπορεί να έχει εφαρμογή στον συγκεκριμένο τομέα. Αν λοιπόν κάποιος/α μπεί στην διαδικασία να αναθεωρήσει ή να ανακαλύψει τον πιο αποτελεσματικό, υποκειμενικά, τρόπο μάθησης, θα πρέπει αυτή η διαδικασία να είναι διαρκής και με στοιχεία πειραματισμού του ίδιου του/της του εαυτού πάνω στις υπάρχουσες και όχι μόνο τεχνικές εκμάθησης προκειμένου να καταλήξει στην μοναδική.

Αναλυτική Επεξεργασία Γνώσεων (Αξιολόγηση: Μέτρια)

Η μέθοδος της Αναλυτικής Επεξεργασίας Γνώσεων (ΑΕΓ) βασίζεται στην αναζήτηση απαντήσεων σε ερωτήσεις που αφορούν στο γιατί κάποιες «δεδομένες» πληροφορίες είναι όντως πραγματικές. Η συγκεκριμένη μέθοδος επικεντρώνεται κυρίως σε ερωτήσεις αιτιολογίας (γιατι;) και λιγότερο σε πραγματιστικές ερωτήσεις (τι;) ενώ ενθαρύνει την αμφισβήτιση του αναγνώστη καθώς διαβάζει. Επι της διαδικάσίας, αφού μελετηθούν μερικές παράγραφοι του κειμένου, η προσπάθεια θα πρέπει να επικεντρωθεί στην εξεύρεση απαντήσεων σε αυτοεπιβαλλόμενες ερωτήσεις του τύπου: «γιατί x=y;». Τέλος, οι τυχόν απαντήσεις καταγράφονται ως σημειώσεις. Η εν λόγω τεχνική χαρακτηρίζεται ως μία φιλική προς τον μαθητή διαδικασία αφού είναι μάλλον απλή και εφαρμόσιμη. Παρόλα αυτά, απαιτεί εκτεταμένη γνώση προκειμένου για κάποιον/α να έχει την ικανότητα να θέσει παραγωγικές ερωτήσεις στον/στην εαυτό του/της γεγονός το οποίο καθιστά την ΑΕΓ ιδανική για μαθητές με γνωστική εμπειρία πάνω σε ένα συγκεκριμένο τομέα. Σε ότι αφορά στον χρόνο που απαιτεί η μέθοδος, βρέθηκε απο έρευνα οτι χρειάζέται 4 λεπτα επιπλέον σε σχέση με το απλό διάβασμα.

Ένα παράδειγμα εφαρμογής της ΑΕΓ στην παραπάνω παράγραφο θα μπορούσε να είναι:

Η ΑΕΓ είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη σε μαθητές υψηλού επιπέδου γνωστικής επάρκειας επειδή τους επιτρέπει την παραγωγική εφαρμογή της στην αξιολόγιση νέων πληροφοριών. Κατηγοριοποιείται ως αποτελεσματική λόγω των χαμηλών απαιτήσεων της σε χρόνο καθώς επίσης και λόγω της σχετικά απλής εφαρμογής της.

Αυτοεπεξήγηση (Αξιολόγηση: Μέτρια)

Μία τεχνική ιδανική για μελέτη αφηρημένων εννοιών. Περιλαμβάνει την καταγραφή και επεξήγηση του ΠΩΣ κάποιος/α κατανοεί ή λύνει προβλήματα καθώς τα επεξεργάζεται και αιτιολογεί τις επιλογές. Επιπλέον, βρέθηκε οτι ειναι περισσότερο αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται κατα την διάρκεια της μελέτης και απο μαθητές κάθε ηλικίας και γνωστικού επιπέδου. Όπως και η προηγούμενη τεχνική, έτσι και η «Αυτοεπεξήγηση» έχει το πλεονέκτημα της απλότητας ενώ διαφέρει στον απαιτούμενο χρόνο, αφού κατά την εφαρμόγή της διπλασιάζεται σε σχέση με το «παραδοσιακό» διάβασμα.

Σύνοψη (Αξιολόγηση: Χαμηλή)

Αποτελεί μια παλιά «καλή» μέθοδο κατά την οποία οι συμμετέχοντες καλούνται να αποδόσουν ένα κείμενο σε μερικές γραμμές. Η σύνοψη και η λήψη σημειώσεων βρέθηκε οτι είναι αρκετά χρήσιμες μέθοδοι σε ότι αφορά σε συμμετοχή σε «παραδοσιακές» εξετάσεις αλλά υστερούν σε άλλα είδη εξετάσεων που δεν απαιτείται αναπαραγωγή πληροφοριών όπως είναι τα τέστ πολλαπλών επιλογών. Αν και ομολογουμένως η τεχνική της Σύνοψης είναι λιγότερο αποτελεσματική απο άλλες διαθέσιμες τεχνικές, είναι περισσότερο αποτελεσματική απο τις συνηθισμένες μεθόδους των μαθητών (υπογράμμιση, επιγράμμιση και πολλαπλή ανάγνωση).

Όπως θα έχετε ήδη συμπεράνει, προσωπικά θεωρώ την συγκεκριμένη τεχνική ιδιαιτέρως αποτελεσματική. Ενδεχομένως η προτίμησή μου στην καταγραφή σημειώσεων να ήταν και η αιτία που ξεκίνησα το blogging εξ αρχής. Από τότε με ενθουσιάζει το γεγονός οτι μπορώ να γράψω μία φράση στο Google ή να την ψάξω στο Neurobonkers και να έχω άμεσα μπροστά μου αυτό που ψάχνω. Κάποιοι ισχυρίζονται οτι οι δυνατότητες που προσφέρονται στο Google καταστρέφουν την ανθρώπινη μνήμη. Ωστόσο, οι έρευνες πάνω στο θέμα και τα αποτελέσματά τους μου επιτρέπουν να διαφωνώ.

Υπογράμμιση (Αξιολόγηση: Χαμηλή)

Η κατα γενική ομολογία αγαπημένη τεχνική των μαθητών βρέθηκε από μελέτη οτι αποδίδει ελάχιστα όταν εφαρμόζεται «ορφανή» και υπο οικείες συνθήκες. Εύκολα επομένως μπορεί κάποιος/α να συμπεράνει οτι ο λόγος που κάνει την «Υπογράμμιση» αναποτελεσματική είναι ο ίδιος που την κάνει δημοφιλή: δεν χρειάζεται εκπαίδευση, δεν απαιτεί επιπλέον χρόνο και το σημαντικότερο, απαιτεί ελάχιστη παραπάνω προσπάθεια απο αυτήν που απαιτεί μία απλή ανάγνωση κειμένου.

Αξίζει να αναφερθεί οτι η παραπάνω μελέτη εξέτασε την συγκεκριμένη τεχνική απόλυτα και όχι σε σχέση με άλλες, το οποίο θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να μελετηθεί.

Μνημονική Μέθοδος με Λέξεις-κλειδιά (Αξιολόγηση: Χαμηλή)

Μία τεχνική απομνημόνευσης πληροφοριών η οποία βασίζεται είτε στην δημιουργία συσχετισμών μεταξύ λέξεων και νοημάτων μέσω ακουστικών συνδέσμων είτε στην δημιουργία εικόνων για συγκεκριμένες λέξεις. Έρευνες έχουν αποδείξει την αποδοτικότητα των μνημονικών τεχνικών στην βραχυχρόνια απομνημόνευση πληροφοριών σε μία ποικιλία καταστάσεων όπως η εκμάθηση ξένων γλωσσών και η απομνημόνευση ονομάτων, επαγγελμάτων, επιστημονικών όρων, κτλ. Παρόλα αυτά, η «Μνημονική Μέθοδος με Λέξεις-κλειδιά» φαίνεται οτι είναι παραγωγική μόνο σε περιπτώσεις όπου το νοηματικό περιεχόμενο των λέξεων-κλειδιά είναι σημαντικό και εύκολο να απομνημονευτεί. Σε μία πρόσφατη μελέτη, ζητήθηκε απο μία ομάδα μαθητών να χρησιμοποιήσουν μνημονικές μεθόδους για να θυμούνται ορισμούς οι οποίοι δεν μπορούσαν να σχετιστούν με λέξεις-κλειδιά. Η μελέτη αυτή έδειξε οτι η ομάδα ελέγχου είχε καλύτερη απόδοση απο την  προαναφερόμενη ομάδα.

Περισσότερο ανησυχητικό είναι το γεγονός οτι αν και έχει αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένη τεχνικής σε ότι αφορά στην βραχυχρόνια μνήμη, υστερεί συγκρινόμενη μακροπρόθεσμα με την στείρα αποστήθηση. Συνεπώς, η «Μνημονική Μέθοδος με Λέξεις-κλειδιά» μπορεί, για παράδειγμα, να αποδόσει στην απομνημόνευση ορισμων μία εβδομάδα πριν τις εξετάσεις αλλά δεν μπορεί να βοηθήσει σε ότι έχει να κάνει στην διατήρηση πληροφοριών στην μακροχρόνια μνήμη.

Οπτικοποίηση Κειμένου (Αξιολόγηση: Χαμηλή)

Όταν ζητήθηκε απο μαθητές που συμμετείχαν σε έρευνα να οπτικοποιήσουν τα κείμενα που διάβαζαν, προέκυψαν ωφέλη στην μάθηση τα οποία όμως ήταν ηπιότερα όταν τα κείμενα ήταν μακροσκελή. Επίσης ενδιαφέρον είναι το γεγονός οτι η μέθοδος της οπτικοποίησης βρέθηκε να να είναι περισσότερο παραγωγική όταν οι μαθητές άκουγαν το κείμενο και όχι όταν το διάβαζαν. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα οτι η ανάγνωση εμποδίζει την οπτικοποίηση σε αντίθεση με την ακρόαση που μάλλον την ενθαρρύνει.

Παρόλα αυτά θα πρέπει να τονιστεί οτι πολλοί απο τους ερευνητές που διεξήγαγαν τις παραπάνω μελέτες, εκπαίδευσαν ομάδες μαθητών στο πώς να οπτικοποιούν χωρίς όμως να ελέγχουν αν όντως το έκαναν. Σε ένα απο αυτά τα πειράματα στο όποίο ακολούθησε έλεγχος βρέθηκε οτι ένας αριθμός συμμετεχόντων στην διαδικασία της οπτικοποίησης δεν το έκανε στην πραγματικότητα ενώ οι συμμετέχοντες  στην ομάδα ελέγχου χρησιμοποίησαν την τεχνική αυθόρμητα. Είναι επομένως πιθανό η συγκεκριμένη τεχνική να είναι περισσότερο παραγωγική απο αυτό που η παρούσα αξιολόγηση θεωρεί ενώ παράλληλα είναι τόσο εύκολη στην εφαρμογή της που αξίζει την προσπάθεια.

Επίσης άξιο αναφοράς είναι το αποτέλεσμα ερευνών το οποίο περιγράφει την σχεδίαση ως εμπόδιο στην κατανόηση κειμένου η οποία μάλιστα αντιστρέφει και τα ωφέλη της οπτικοποίησης. Για παράδειγμα, η διδικασία συσχετισμού εννοιών με εικόνες δεν θα επέφερε κανένα ώφελος σε μαθητές που αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήσεις που απαιτούν επαγωγική σκέψη.

Επαναλαμβανόμενη Ανάγνωση (Αξιολόγηση: Χαμηλή)

Γενικά, η Επαναλαμβανόμενη Ανάγνωση (ΕΑ) αξιολογήθηκε ως λιγότερο παραγωγική απο άλλες τεχνικές αν και η εν λόγω έρευνα εξήγαγε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Η έντονη ΕΑ αποδείχθηκε περισσότερο αποτελεσματική απο την «Υπογράμμιση» και την «Συνοψη» όταν αυτές εφαρμόζονται για το ίδιο χρονικό διάστημα. Απο την άλλη όμως, φαίνεται οτι η διαλλειματική ΕΑ επιφέρει περισσότερο βελτιωμένα αποτελέσματα σε σχέση με την έντονη ΕΑ.

Γραπτή Δοκιμασία - Τεστ (Αξιολόγηση: Υψηλή)

Εδώ τα πράγματα αποκτούν ενδιαφέρον. Οι Γραπτές Δοκιμασίες ή αλλιώς Τεστ συνήθως αντιμετωπίζονται ως αναγκαίο κακό στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παραδοσιακά, τα τεστ εμπεριέχουν υψηλής αξίας και ιδιαίτερης σημασίας αξιολογικά συμπεράσματα. Ωστόσο, υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία που οχι μόνο στοιχειοθετεί τα ωφέλη των γραπτών δοκιμασιών στην μάθηση, αλλα επιπλέον τις αποσυνδέουν απο κάθε αξιολογική διαδικασία. Κάθε τέτοιου έιδους δοκιμασία με ή χωρίς εξαγωγή αξιολογικών συμπερασμάτων παράγει ωφέλη για τον/την εμπλεκόμενο/η. Σε αντίθεση με τις προαναφερόμενες τεχνικές, τα αποτελέσματα  των ερευνών για τα τεστ είναι μάλλον θετικά αφού έδειξαν οτι κατα την διάρκεια διεξαγωγής τους η δυνατότητα ανάκλησης πληροφοριών απο τους συμμετέχοντες διπλασιάζεται!

Άλλη έρευνα βρήκε οτι αν και τα τεστ πολλαπλών επιλογών είναι όντως αποτελεσματικά, οι δοκιμασίες που απαιτούν παραγωγή λόγου είναι αποδοτικότερες. Ιδιαίτερα όταν τις ερωτήσεις τις θέτει ο ίδιος ο μαθητής.

Πώς όμως μπορούν τα παραπάνω να έχουν πρακτική εφαρμογή; Μία πρώτη προσέγγιση θα μπορούσε να γίνει απο τους μαθητές μέσω Flash Cards ή με Free Software που μπορεί να βρέι στο διαδύκτιο. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το Cornell note-taking System το οποίο παρέχει την δυνατότητα καταγραφής ερωτήσεων σε ειδική στήλη δίπλα απο τις σημειώσεις τις οποίες οι μαθητές καταγράφουν καθώς μαθαίνουν.

Τα ευρήματα των ερευνών αποτελούν εξαιρετικά νέα για τους μαθητές αφού αποδεικνύουν το γεγονός οτι η γραπτή δοκιμασία απαιτεί πολύ λιγότερο χρόνο σε σχέση με άλλες τεχνικές μάθησης όπως η «Επαναλαμβανόμενη Ανάγνωση».

Κατάτμηση Μελέτης (Αξιολόγηση: Υψηλή)

Έχετε αναρρωτηθεί ποτέ αν είναι αποδοτικότερο η μελέτη να λαμβάνει χώρα ολιστικά ή τμηματικά κατα την διάρκεια συγκεκριμένης χρονικής περιόδου; Έρευνες δείχνουν οτι υπάρχει ένα ιδανικό επίπεδο κατάτμησης μίας ολοκληρωμένης μελέτης και αυτό κυμαίνεται απο 10% έως 20% του συνολικού απαιτούμενου χρόνου. Επομένως, αν κάποιος/α επιδιώκει να θυμάται κάτι για έναν χρόνο θα πρέπει να μελετάει τουλάχιστον κάθε μήνα, ενώ σε χρονικό επίπεδο εβδομάδας τα διαστήματα ανάμεσα σε κάθε μελέτη θα πρέπει να είναι απο 12 έως 24 ώρες. Ωστόσο, η συγκεκριμένη τεχνική μπορεί να αποδόσει τα μέγιστα όταν η επεξεργασία των πληροφοριών κατά την μελέτη είναι όσο το δυνατό αναλυτικότερη. Κατά συνέπεια, για καλύτερα αποτελέσματα η «Κατάτμηση Μελέτης» θα πρέπει να συνδιάζεται με συνεχή αυτοαξιολόγηση.

Υπάρχει όμως ένα αδύνατο σημείο στην εν λόγω τεχνική. Έχετε παρατηρήσει οτι η ποσότητα της καλυπτόμενης ύλης αλλα και η ένταση της μελέτης αυξάνονται δραματικά απο τους μαθητές λίγο πρίν τις εξετάσεις; Οι περισσότεροι, λοιπόν, μαθητές εντατικοποιούν στον μέγιστο βαθμό την μελέτη στην «τελική ευθεία» πριν τις εξετάσεις. Τακτική η οποία θεωρείται απο ερευνητές η χειρότερη. Αυτό που δεν είναι και τόσο ξεκάθαρο, είναι το αν η υψηλή δημοφιλία της εντατικοποίησης της μελέτης ωφείλεται στην άγνοια των μαθητών για την μέθοδο της κατάτμησης μελέτης, στις πρακτικές διενέργειας εξετάσεων ή στον συνδιασμό τους. Το σίγουρο είναι οτι η εφαρμογή της «Κατάτμησης Μελέτης» μπορεί να εγγυηθεί την βελτιστοποίηση της απόδοσης.

Εναλλαγή Θεμάτων (Αξιολόγηση: Μέτρια)

Αντίθετα με τις υπόλοιπες μεθόδους που αναπτύχθηκαν παραπάνω, δεν υπάρχουν αποδείξεις οι οποίες να ενθαρρύνουν την εφαρμογή της «Εναλλαγής Θεμάτων» δηλ. της μελέτης κάθε θέματος ξεχωριστά και όχι σε ομάδες. Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί έως τώρα δείχνουν στην εφαρμογή της εν λόγω τεχνικής είτε σε εκπαιδευτικό περιβάλλον όπου η μέθοδος που χρησιμοποιείται περιλαμβάνει φυσική κίνηση (Κιναισθητική Μέθοδος διδασκαλίας) είτε σε γνωστικά ζητήματα όπως τα μαθηματικά προβλήματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η υποβοήθηση της μελέτης μπορεί να φτάσει το 43%.

Γιατί λοιπόν εφαρμόζουμε τις λάθος τεχνικές και ποιές θα πρεπει να χρησιμοποιούμε;

Αν και η παρούσα έκθεση για να συνταχθεί χρειάστηκε να ανατρέξει σε έναν αρκετά μεγάλο αριθμό εγχειριδίων εκπαιδευτικής ψυχολογίας, κανένα απο αυτά δεν κάλυπτε όλες τις μεθόδους που αναφέρθηκαν στην έκθεση. Και όσα απο αυτά τα εγχειρίδια ανέφεραν μία ή περισσότερες μεθόδους, το έκανα επιγραμματικά ή με ελάχιστες λεπτομέρειες.

Συχνά θεωρείται δεδομένο οτι όλοι μας θα πρέπει να μπορούμε να μαθαίνουμε. Κανείς όμως ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε να συμπεριλάβει στις εκπαιδευτικές διαδικασίες το «πως». Έτσι λοιπόν, την επόμενη φορά που θα χρειαστεί να μάθεις ή να μελετήσεις κάτι, προσπάθησε να φτιάξεις ένα σχεδιάγραμμα κατάτμησης της μελέτης. Αντί να ή παράλληλα με την λήψη των συνηθησμένων σημειώσεων γιατί δεν δοκιμάζεις να υποβάλλεις αιτιολογικές ερωτήσεις τύπου «γιατί»; Και τέλος, όταν προσπαθείς να αποκτήσεις μία νέα δεξιότητα γιατί να μην κάνεις μία λεπτομερή καταγραφή της διαδικασίας εξέυρεσης απαντήσεων;

Όλα αυτά βέβαια δεν σημαίνουν οτι θα πρέπει να σπεύσεις να πετάξεις στον καλάθι των αχρήστων όλους τους μαρκαδόρους υπογράμμισης, αλλα ίσως να πρέπει σταδιακά να ενσωματώσεις στην μελέτη σου νέες τεχνικές και μεθόδους, έτσι ώστε να ανακαλύψεις την ιδανικότερη για εσένα.