1936: Απλή αναλογική και Ιωάννης Μεταξάς

Μέσα σε συνθήκες που κάθε άλλο παρά καλά υπόσχονται για τη χώρα, πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το σύστημα της απλής αναλογικής. Ισως όμως πολλοί δεν γνωρίζουν ότι με αυτό το εκλογικό σύστημα διεξήχθησαν από την κυβέρνηση Δεμερτζή οι τελευταίες εκλογές της προπολεμικής Ελλάδας, στις 26 Ιανουαρίου 1936.

Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν
ότι η Βουλή διχάστηκε, ουσιαστικά διχοτομήθηκε. Οι δύο παρατάξεις, οι Βενιζελικοί και οι αντιβενιζελικοί, που είχαν η κάθε μία στις τάξεις της διάφορα μικρά κόμματα, βρέθηκαν να έχουν τον ίδιο αριθμό βουλευτών: πλην του ΚΚΕ που εξέλεξε 15 βουλευτές, όλοι οι άλλοι μοιράστηκαν στα δύο.

Ο σχηματισμός κυβέρνησης ήταν έτσι κι αλλιώς μια πάρα πολύ δύσκολη εξίσωση, την οποία ο ξαφνικός θάνατος του Δεμερτζή κατέστησε άλυτη για τη δημοκρατία.

Την ημέρα της διεξαγωγής εκείνων των εκλογών η Ελλάδα συμπλήρωνε σχεδόν τέσσερα χρόνια από την πτώχευση του Απριλίου 1932. Σε αυτά τα τέσσερα χρόνια μια σειρά από κυβερνήσεις είχαν ανέλθει στην εξουσία και είχαν πέσει από αυτή. Τον λόγο της αστάθειας, δυστυχώς, σήμερα, τον ξέρουμε καλά: ήταν η αδυναμία των κυβερνήσεων να έλθουν σε βιώσιμη συμφωνία για το χρέος με το Συμβούλιο των Ομολογιούχων, δηλαδή τους δανειστές της χώρας, την τότε Τρόικα.

Ανύμπορη να εκλέξει πρωθυπουργό, η διχοτομημένη βουλή του Ιανουαρίου 1936, έφερε τελικά τον Απρίλιο του ίδιου έτους στην εξουσία τον Ιωάννη Μεταξά με 241 ψήφους, κάτι που οι περισσότεροι σήμερα ξεχνούν, νομίζοντας ότι ο Μεταξάς έγινε πρωθυπουργός στις 4 Αυγούστου. Λάθος. Είχε γίνει κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός και μάλιστα με αυξημένες εξουσίες, τέσσερις μήνες πριν και η βουλή του είχε παραχωρήσει το δικαίωμα να κυβερνά ουσιαστικά ερήμην της, με βασιλικά διατάγματα.

Ομως, ούτε και έτσι κατέστη δυνατό να λυθεί το ζήτημα του χρέους: ο Μεταξάς δεν μπόρεσε σε αυτό το διάστημα να έρθει σε συμφωνία με τους ξένους, κάτι που, αντιθέτως, συνέβη στις 20 Αυγούστου, δηλαδή, δύο μόλις εβδομάδες μετά την επιβολή της δικτατορίας.

Δύο ήταν οι πραγματικοί λόγοι για την άνοδο του Μεταξά στην εξουσία: ο πρώτος ήταν η υπόθεση της διαπραγμάτευσης για το χρέος: οι πολιτικές δυνάμεις είχαν εξαντληθεί, δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν. Στην ουσία τελικά τις βόλεψε να φορτώσουν στον αρχηγό του μικρού ακροδεξιού κόμματος την ευθύνη και έτσι τον υπερψήφισαν, πλην του ΚΚΕ και ορισμένων άλλων εξαιρέσεων, στη βουλή.

Ο δεύτερος λόγος ήταν ο, προσχηματικός ή μη, “κουμμουνιστικός κίνδυνος”. Η ακυβερνησία όμως ήταν απολύτως υπαρκτός κίνδυνος που έσπερνε πανικό και η απλή αναλογική την είχε επιτείνει όσο ποτέ: ήταν συνεπώς ο καλύτερος “σύμβουλος” προς την πολιτική ανωμαλία, σε μια χώρα που ακροβατούσε με το χάος.

Η απλή αναλογική, αγνή ενδεχομένως στις προθέσεις, αποδείχθηκε στην εφαρμογή υποβοηθητική της δικτατορίας. Τραγικό δε ήταν ότι σε εκείνες τις εκλογές, ψήφισε μόλις το 20% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων: περίπου 1,3 εκατομμύρια από τα περίπου 6, 2 που είχαν δικαίωμα ψήφου. Κι έτσι, το σύστημα που υποτίθεται ότι θα εξασφάλιζε τη δημοκρατία περισσότερο από κάθε άλλο στη χώρα, έγινε τελικά το σκαλοπάτι πάνω στο οποίο πάτησε η εκτροπή, σε συνθήκες πτώχευσης και κοινωνικής εκρηκτικότητας, που κάθε άλλο παρά μας είναι άγνωστες.

Υ.Γ.: Οι σοβαροί κίνδυνοι της απλής αναλογικής δεν συνεπάγονται ότι πρέπει να εξακολουθήσει να ισχύει το άλλο άκρο, το υφιστάμενο τερατώδες πριμ των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα, που μέχρι στιγμής έχει λειτουργήσει πλήρως αλλιωτικά ως προς την θέληση του εκλογικού σώματος. Ο δρόμος μεταξύ του ενός άκρου και του άλλου, υπάρχει, και η χώρα τον ήξερε επί πολλά χρόνια, σε παλιότερες και καλύτερες εποχές... 

Πηγη: Το Βημα